نه گانه ایرانی؛ بیانگر فضیلت ها و رذیلت ها

همان طور که در مقاله قبلی با عنوان فضایل اخلاقی در نزد ایرانیان باستان اشاره شد، نه گانه در واقع بیانگر حکمت عملی ایرانیان است. ایرانیان به ویژه پادشاهان و حکمای وقت بر این باور بودند که هر انسانی برخوردار از فضایل و رذایلی ست که رفتار او را شکل می دهد و انسان اندیشمند و خردمند مسئول اعمال خودش بوده و لزوم این مراقبت بر رفتارش ضروری است. این نکته ضروری است که او پاسخگوی عمل و رفتارش نسبت به خودش و جامعه اش باشد.  این اندیشه خردمندانه با انتقال به یونان و تحولاتی دیگر صورت های دیگری از آن مطرح شد. همچنین اشاره شد که گورجیف پس از تغییر و تحولات صورت گرفته، صورت کاملتر آن را که در پیش در نزد عرفا و حکمای ایرانی چند سده پیش یافت. او این دانش را  با عنوان راه چهارم مطرح کرد و این دانش توسط پی دی آسپنسکی فیلسوف روسی تدوین و تکمیل شده و توسط ایچازو به فرهنگ جامعه مسیحی در آورده و پس از آن وارد حوزه روانشناسی گشته است.

در این مقاله به بیان فضیلت ها و رذیلت ها رو نمودار نه گانه ایرانی پرداخته می شود.

در نمودار نه گانه ایرانی چهار فضیلت اصلی وجود دارد. این چهار فضیلت اصلی شامل شجاعت، عزت نفس، خرد و عدل(اعتدال) می باشد. این چهار فضیلت در هر انسان با شدت و ضعف های مختلفی وجود دارد. به طوری که در روی نمودار نه گانه ایرانی نقطه ۷دارای عزت نفسی زیاد است در صورتی که نقطه ۵ کمی  عزت نفس دارد. نقطه ۲می تواند عزت نفسی بیشتر داشته باشد، اما مشکل اصلی نقطه ۲بر روی نمودار نه گانه کمی شجاعت است.

بر روی نمودار قرار گرفتن شش نقطه ای که شامل اعداد۲،۴،۵،۷،۸،۱می شود بیانگر شدت و ضعف سه فضیلت خرد، عزت نفس و شجاعت هستند.

این شدت و ضعف در نقطه های یک و هشت بیانگر این نکته مهم است که نقطه یک زیادی خرد را نشان می دهد در صورتی که در نقطه هشت با کاستی این خرد همراه است. همچنین در نقطه هفت فرد دارای زیادی عزت نفس است اما در نقطه پنج فرد کمی عزت نفس دارد. با این ترتیب فرد بر روی نقطه چهار با زیادی شجاعت و در نقطه دو با کمی شجاعت مواجه است.

این نقاط بیان گر سه فضیلت است که در دیدگاه خواجه نصیر الدین طوسی فقط بازتاب افراط و تفریطی است که هر دو خطاست. چرا که آنچه حائز اهمیت است بیانگر کیفیت این فضیلت هاست. آیا فردی که بر روی نقطه هفت یا نقطه یک و نطقه چهار قرار دارند به واقع برخوردار از زیادی فضیلت های عزت نفس و خردمندی و شجاعت هستند؟! شما می توانید بسادگی در یک مشاهده تجربی با نگاه اناگرام نسبت به تیپ های هفت، یک و چهار  بررسی کنید که تیپ ۷ای ها به حدی خود را قبول دارند که بسان فردی خود شیفته عمل می کنند. همینطور تیپ۱ای ها طوری عمل می کنند که گویی فردی بسیار خردمند و بالغ اند که بسیار ارزش های اخلاقی و اجتماعی استانداردی را دارا هستند و در نهایت بی پروایی و عدم پذیرش در تیپ۴ای ها که می تواند منجر به برخی از رفتارهای پیش بینی نشده در آن ها شود.

حکیم ایرانی عالیقدر خواجه نصیر الدین طوسی دریافت که این شدت و ضعف در هر انسانی موجب نوعی بروز کاستی و ضعف اخلاقی در انسان خواهد شد و حال آن که آن چه ارزشمند است به کیفیت این فضایل بر می گردد.

در مقاله بعدی به توصیف این نگاه از دیدگاه خواجه نصیر الدین طوسی پرداخته خواهد شد.

دکتر مهشید رضوی رضوانی

منبع: بختیار، لاله(۱۳۹۷) نه گانه ایرانی، ترجمه مهشید رضوی رضوانی و بهنام رشیدی، در دست چاپ