به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد: همانطور که در مقاله قبلی با عنوان فضایل اخلاقی در نزد ایرانیان باستان اشاره شد، نهگانه در واقع بیانگر حکمت عملی ایرانیان است. ایرانیان بهویژه پادشاهان و حکمای وقت بر این باور بودند که هر انسانی برخوردار از فضایل و رذایلی است که رفتار او را شکل میدهد و انسان اندیشمند و خردمند مسئول اعمال خودش بوده و لزوم این مراقبت بر رفتارش ضروری است.
این نکته ضروری است که او پاسخگوی عمل و رفتارش نسبت به خود و جامعه باشد. این اندیشه خردمندانه با انتقال به یونان و تحولاتی دیگر صورتهای دیگری از آن مطرح شده است. همچنین اشاره شد که گورجیف پس از تغییر و تحولات صورت گرفته، صورت کاملتر آن را نزد عرفا و حکمای ایرانی چند سده پیش یافت. او این دانش را با عنوان «راه چهارم» مطرح کرد و این دانش توسط پی دی آسپنسکی، فیلسوف روسی تدوین و تکمیل و توسط ایچازو به فرهنگ جامعه مسیحی آورده و پس از آن وارد حوزه روانشناسی شده است.
در این مقاله بهبیان فضیلت ها و رذیلت ها با توجه به نمودار «نهگانه ایرانی» پرداخته میشود.
در نمودار نهگانه ایرانی، چهار فضیلت اصلی وجود دارد که شامل شجاعت، عزتنفس، خرد و عدل (اعتدال) است. این چهار فضیلت در هر انسان با شدت و ضعفهای مختلفی همراه است. بهطوری که در نمودار نهگانه ایرانی، نقطه ۷ دارای عزتنفسی زیاد است در صورتی که نقطه ۵ کمی عزتنفس دارد. نقطه ۲ میتواند عزتنفسی بیشتر داشته باشد، اما مشکل اصلی نقطه ۲ بر نمودار نهگانه کمی شجاعت است.
بر روی نمودار قرار گرفتن ۶ نقطهای که شامل اعداد ۱، ۸، ۷، ۵، ۴ و ۲ میشود بیانگر شدت و ضعف سه فضیلت خرد، عزتنفس و شجاعت هستند.
این شدت و ضعف در نقطههای یک و هشت بیانگر این نکته مهم است. نقطه ۱ زیادی خرد را نشان میدهد در صورتی که در نقطه ۸ با کاستی این خرد همراه است. همچنین در نقطه ۷ فرد دارای زیادی عزتنفس است؛ اما در نقطه ۵ فرد کمی عزتنفس دارد. بهاینترتیب، فرد بر روی نقطه ۴ با زیادی شجاعت و در نقطه ۲ با کمی شجاعت مواجه است.
این نقاط بیانگر سه فضیلت است که در دیدگاه خواجهنصیرالدین طوسی فقط بازتاب افراط و تفریطی است که هر دو خطاست. چرا که آنچه حایز اهمیت است بیانگر کیفیت این فضیلتهاست. آیا فردی که بر روی نقطه هفت یا نقطه یک و نطقه چهار قرار دارد از زیادی فضیلتهای عزتنفس، خردمندی و شجاعت برخوردار است؟ شما میتوانید بهسادگی در یک مشاهده تجربی با نگاه انیاگرام نسبت به تیپهای هفت، یک و چهار بررسی کنید که تیپ ۷ بهحدی خود را قبول دارد که بسان فردی خودشیفته عمل میکند. همینطور تیپ ۱ طوری عمل میکند که گویی فردی بسیار خردمند و بالغ است که بسیار ارزشهای اخلاقی و اجتماعی استاندارد را داراست و در نهایت بیپروایی و عدمپذیرش در تیپ ۴ میتواند منجر بهبرخی رفتارهای پیشبینی نشده در آنها شود.
حکیم ایرانی خواجهنصیرالدین طوسی دریافت که این شدت و ضعف در هر انسانی موجب نوعی بروز کاستی و ضعف اخلاقی در انسان خواهد شد و آنچه ارزشمند است به کیفیت این فضایل برمیگردد.
در مقاله بعدی فضیلت ها و رذیلت ها به توصیف این نگاه از دیدگاه خواجهنصیرالدین طوسی پرداخته خواهدشد.
دکترمهشید رضویرضوانی
منبع: بختیار، لاله (۱۳۹۷) نهگانه ایرانی، ترجمه مهشید رضویرضوانی و بهنام رشیدی