دیدگاه فردی آدلر و اناگرام

مفاهیم اصلی روانشناسی فردی

قسمت دوم

در قسمت اول مقاله «دیدگاه فردی آدلر و اناگرام»، به بیان برخی مفاهیم از دیدگاه آدلر پرداخته شد. آدلر با توجه به اهمیت تاثیر محیط بر شخصیت افراد، دیدگاه خود را از فروید متمایز ساخت. او بر این باور است که آن چه انسان ها را به سعی و کوشش بر می انگیزاند، احساس حقارت در ایشان است. همچنین غایت نگری خیالی در انسان او را بسوی کمال آرمانی سوق می دهد که مفهوم خدا، آرمانی ترین مفهوم است. یک مفهوم دیگر آدلر سبک زندگی است. در روانشناسی فردی آدلر هر فردی در همان اوان کودکی سبک زندگی اش شکل می گیرد. در این قسمت به بیان برخی مفاهیم دیگر از دیدگاه آدلر و انواع سبک زندگی او پرداخته می شود.

سبک های سلطه گر، گیرنده، اجتناب کننده و سودمند اجتماعی

آدلر ضمن بیان مشکل هایی که اغلب در زندگی افراد وجود دارند، آن ها را در سه گروه طبقه بندی کرد: مشکلات ما در روابط مان با دیگران، مشکلات شغلی و مشکلات عشق و محبت. چهار سبک زندگی که شامل: تیپ سلطه گر، تیپ گیرنده، تیپ اجتناب کننده و تیپ سودمند اجتماعی است.

تیپ سلطه گر یا حاکم با آگاهی اجتماعی کم را نشان می دهد. چنین شخصی بدون توجه کردن به دیگران رفتار می کند. نوع افراطی این تیپ به دیگران حمله می کند و موجب آزار دیگران می شود. نوع کم آزار این تیپ به جای آزار دیگران به خود آسیب می رساند و با این شیوه به دیگران آسیب می زند.

تیپ گیرنده، به عنوان تیپ رایج تر نسبت به بقیه تیپ های دیگر است. این تیپ شخصیت انتظار دارد تا  خشنودی دیگران را جلب کند و به همین دلیل اغلب به آن ها وابسته می شود.

تیپ اجتناب کننده، شخصی است که برای روبرو نشدن با مشکلات زندگی از تلاش کردن اجتناب می کند و با این دوری و اجتناب از هر گونه شکستی هم دوری می کنند.

تیپ سودمند اجتماعی، شخصی است که با دیگران همکاری می کند. این فرد به خوبی با درک نیازهای دیگران و در چارچوب علاقه اجتماعی کاملا رشد یافته ای با مشکلات کنار می آید. در حالی که مفهوم علاقه اجتماعی در تیپ سودمند اجتماعی موجب بالندگی و رشد او می شود، فقدان و رشد نیافتگی علاقه اجتماعی در سه نوع تیپ دیگر به صورت روان رنجوری و روان پریشی آشکار می گردد.

علاقه اجتماعی

آدلر بر این باور بود که علاقه اجتماعی ناشی از سطح سازگاری اجتماعی هر فرد با دیگران است. هر فردی در شروع زندگی خود با اولین تکلیف زندگی اش یعنی سازگاری اجتماعی با دیگران مواجه است. سازگاری اجتماعی و علاقه اجتماعی بر سبک زندگی فرد تاثیرگذار است. علاقه اجتماعی به استعدادی فطری در انسان توجه دارد که در تجربه های افراد صورت های مختلف آن دیده می شود. تجربه های اجتماعی افراد در تعامل با دیگر افراد، موجب داروی های مختلفی از ایشان خواهد شد. این تجربه های مختلف می تواند که موجب شدت و ضعف ارتباط ما با دیگران بشود. هیچ فردی به تنهایی نمی تواند از دیگران دوری کند و همواره جوامع برای حفظ و بقای خود به این تعامل نیازمندند.

ترتیب تولد فرزندان

یکی از اثر بخش ترین مفاهیم دیدگاه روانشناسی فردی آدلر مفهوم ترتیب تولد فرزندان در تاثیر اجتماعی مهم در کودکی آن ها است. آدلر برای تولد فرزندان چهار موقعیت را در نظر گرفت: فرزند اول، فرزند دوم، فرزندسوم و تک فرزند.

فرزند اول، حداقل برای مدتی در موقعیت بی نظیر و حسادت برانگیزی قرار دارد. بدیهی است او فرزند اول است و با ورودش به خانواده، توجه بسیاری را از سوی والدینش به خود جلب می کند. این فرزندان بدون داشتن شریکی همه توجه والدین را از آن خود می کنند. در این شرایط تا به دنیا آمدن فرزند دوم زندگی برای آن ها کاملا شاد و امن است. با تولد فرزند دوم این جایگاه قدرت در آن ها فرو می ریزد و ضربه می پذیرد.

فرزند دوم، به عنوان عامل آشوب در زندگی فرزند اول است، تجربه موقعیت بی نظیر خود را نیز خواهند داشت. فرزند دوم این امکان را دارد که بعد از خود فرزند بعدی را به راحتی بپذیرد چرا که جایگاه فرزند اولی را نداشته است. همچنین والدین اضطراب و تشویشی را که نسبت به فرزند اول خود داشتند، با تغییر شیوه فرزندپروری خود مواجه بوده و این امتیازی برای فرزند دوم است. از طرف دیگر موضوع رقابت با فرزند اول همچنان جای خود را به طور ثمربخشی خواهد داشت و رشد این کودکان را جلو می اندازد.

فرزند آخر، از این اقبال برخوردار است که به واسطه وجود سایر همشیره های دیگرش به سرعت رشد می کند و اغلب در بزرگسالی مسئولیت امور را بر عهده می گیرد و پیشرفت می کند. البته این موفقیت منوط به نازپروری بیش از حد آنان نشود.

تک فرزند، هرگز جایگاه قدرت و برتری خود را از دست نخواهد داد. او همواره کانون توجه خواهد بود و با ارتباط با بزرگترها زودتر رفتار و نگرش آنها را خواهد پذیرفت. این فرزندان در محیط های خارج از خانه با مشکلاتی مواجه خواهند بود. زیرا که همواره محور توجه بوده و برایشان دشوار است که تجربه هایی داشته باشند که بیانگر ضعف و ناتوانی ایشان در مقایسه با بقیه گردد. 

همان طور که از دیدگاه آدلر مشخص می شود، روانشناسی فردی کاملا به نقش فرد در موقعیت های اجتماعی نظر دارد. در مقاله بعد به نگاه تطبیقی این دیدگاه با دیدگاه اناگرام پرداخته خواهد شد.

دکتر مهشید رضوی رضوانی

منبع:

شولتز، دوان و شولتز، سیدنی آلن (۱۳۸۵). نظریه های شخصیت، ترجمه سید یحیی محمدی. تهران، انتشارات ویرایش.