به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد: در مقاله «نهگانه ایرانی، بیانگر فضیلتها و رذیلتها» به بیان فضیلتها و رذیلتها بر روی نمودار نهگانه ایرانی پرداخته و اشاره شد نهگانه، بیانگر حکمت عملی ایرانیان است. ایرانیان بر این باور بودند هر انسانی برخوردار از فضایل و رذایلی است که رفتار او را شکل میدهد و انسان اندیشمند و خردمند مسئول اعمال خودش است. اهمیت و ضرورت این نکته مهم وقتی روشن میشود که در رویکردهای مطالعات فرهنگی نقش عاملیت انسانی مورد توجه قرار میگیرد. همچنین صورت کاملتر این حکمت را میتوان در نزد عرفا و حکمای ایرانی چند سده پیش یافت. دانشی که توسط گورجیف به جامعه عمومی با عنوان «راه چهارم» مطرح شد و او این دانش را با پی دی آسپنسکی فیلسوف روسی تدوین و تکمیل کرد. این دانش با انتقال به غرب، توسط ایچازو به فرهنگ جامعه مسیحی درآمده و پس از آن با عنوان انیاگرام در حوزه روانشناسی مطرح شده است. چهار فضیلت در نه گانه ، شامل «شجاعت»، «عزتنفس»، «خرد» و «عدل (اعتدال)» است.
شجاعت در انسان به توانایی و قابلیتی برمیگردد که فرد از خود مراقبت میکند. بهطوری که با اجتناب از آسیب همراه خواهد شد. عزتنفس نیز به میل و رغبت انسان در حفط نوع خودش برمیگردد. فضیلت خرد در انسان به تلاش انسان، برای رشد شناختی و بهرهمندی عقلانی او خواهد بود.
تا پیش از حکیمخواجهنصیرالدین طوسی، حکما بر این باور بودند که این چهار فضیلت در نه گانه ایرانی با شدت و ضعف در افراد موجب کاستی اخلاق و رذیلت اخلاقی خواهدشد. چگونگی این بیان بر روی نمودار بهشرح زیر است:
فضیلت شجاعت مربوط به نقطههای ۲ و ۴ در نماد نهگانه است. اگر شجاعت و بیپروایی در فرد زیاد باشد، بر روی نقطه چهار قرار گرفته است و چنانچه این شجاعت در فرد کم باشد، او بر روی نقطه ۲ قرار دارد.
فضیلت عزت نفس مربوط به نقطههای ۵ و ۷ است. اگر فرد طالب بهرهمندی لذت و بقا زیادی باشد، او بر روی نقطه ۷ قرار دارد و اگر این فرد به استقبال لذتها و فرصتها نباشد و بسیار اجتناب کند، در نقطه ۵ قرار دارد.
فضیلت خرد نیز با شدت و ضعف روبهرو است. چنانچه فردی بیش از حد اظهار فضل و دانش کند، بر روی نقطه ۱ قرار گرفته و اگر رفتار او بیانگر بیپروایی و جسارت زیاد باشد، این فرد بر روی نقطه ۸ قرار دارد.
خواجهنصیرالدین طوسی دریافت، آنچه حایز اهمیت است، در توجه به کیفیت این فضایل است. زیرا که شدت و ضعف این خصایص در واقع بیان کمیت آنها است و این خود موجب افراط و تفریط در رفتار هر فرد بر این خصایص بوده که هر دو نکوهیده است.
خواجهنصیرالدین در بیان کیفیت این فضیلتها بهحد اعتدال آنها نظر دارد. حد اعتدالی بر شجاعت، عزتنفس و خرد. این اعتدال در این فضیلتها، همان فضیلت چهارم، عدل خواهد بود. هر فردی برای رسیدن به این اعتدال باید به نقطه میانی در هر سه فضیلت دیگر دست یابد. در نتیجه نقاط ۳، ۶ و ۹ بیانگر کیفیت ارزشمند عدل بر روی نماد نهگانه است.
در مقاله بعد به تبیین دیدگاه خواجهنصیرالدین طوسی بر روی نماد نهگانه ایرانی میپردازیم.
دکترمهشید رضویرضوانی