فرهنگ قرآنی و قرآن در فرهنگ
قسمت ۶
به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد: در قسمت پنجم از مقاله «فرهنگ قرآنی و قرآن در فرهنگ»، گفتوگو و مصاحبه سیدهزهرا مبلغ، پژوهشگر گروه زنان در پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی با دکترلاله بختیار مترجم قرآن، با طرح پرسشهای متعددی کوشش کرده تا نگاه یک محقق از قرآن را به مسایل زنان باز کند. بهطوری که این آگاهی برای زنان ضروری است.
مقاله قبلی، دکتربختیار در فهم و بیان بر آیه ۳۴ سوره نسا، کلام خود را با استناد به برخی نظرات هم همراه میکند که در ادامه میخوانیم.
گفتوگو با دکتر لاله بختیار
ترجمه به منزله فرایندی دموکراتیک و پویا
سیدهزهرا مبلغ
آیتالله مکارم شیرازی هم در ترجمه فارسی قرآن این آیه را به همین شکل ترجمه کرده است.
نکته دیگر درباره آیه ۳۴ سوره نسا این است که، مطابق بخش نخست آن، این آیه فقط درباره مردانی است که همسرشان را به لحاظ مالی تامین میکنند. در امریکا، مردان مسلمان زیادی هستند که خرج زندگی را نمیدهند و از طریق درآمد همسرشان زندگی میکنند. بعد این مردان به همسرشان میگویند باید هرچه من خواستم انجام دهی وگرنه میتوانم تو را بزنم. البته که این مرد اصلا نمیتواند خود را مصداقی از آن آیه بداند، بگذریم که آیه را هم اشتباه فهمیده است.
اکنون میخواهم در جایگاه روانشناس به آیه ۳۴ سوره نسا نگاه کنید. این آیه روشی سه مرحلهای را پیشنهاد میکند برای برخورد شوهر با زنش هنگامی که از نشوز او نگران است. دو سئوال از شما دارم. نخست این که واژه عربی «نشوز» را چگونه معنا میکنید؟ در ترجمه انگلیسی، به جای نشوز، کلمه resistance (مقاومت و مخالفت) را گذاشتهاید. چه نوع مقاومت یا مخالفتی منظور است؟ به عبارتی، در مقام روانشناس اصلا برای کدام نوع از رفتار مخالفتآمیز زن پیشنهاد درمان میدهید؟
نشوز به این معناست که مثلا مرد از همسر خود چیزی میخواهد و او مخالفت میکند، یعنی گوش نمیکند. زن باید به خواستههای همسرش توجه کند. اگر خواسته همسر معقول باشد، زن باید آن را انجام دهد. اما اگر معقول نباشد، باید برای همسرش معقول نباشد، باید برای همسرش توضیح دهد که چرا این درخواست را نمیپذیرد و مرد نیز باید با اشتیاق و دقت به زن گوش دهد. آنطورکه من از نگاه اسلام برداشت میکنم، زن شرعا موظف نیست خانه را تمیز کند، فرزندان را نگهداری کند، لباس بشوید، غذا بپزد و مانند این. تنها وظیفه شرعی زن برآوردن خواست جنسی همسر است به شرطی که خلاف سنت و شریعت نباشد. اگر این فهم من درست باشد، زن باید این نکته را بداند و اگر نمیخواهد کاری را انجام دهد، باید برای همسرش توضیح دهد و مرد نیز باید به سخن همسرش گوش فرا دهد.
سئوال دوم این است که، با توجه به روانشناسی جدید، نظرتان درباره روش سهمرحلهای این آیه چیست؟ مثلا اگر خیانت را نوعی نشوز به حساب آوریم، اگر زنی به همسرش خیانت کند، آیا به مرد پیشنهاد میکنید این سهمرحله را اجرا کند؟
نکته مهم دیگری که در فهم آیه ۳۴ نسا باید در نظر بگیریم. آیه ۱۲۸ همین سوره است درباره زنی که از نشوز و رویگردانی همسر خود نگران است. در این آیه نشوز درباره مرد و رفتار مخالف میل زن به کار رفته است. بههرحال باید این کلمه را در این آیه همانطوری بفهمیم که در آیه ۳۴ میفهمیم و هر دو را یک جور تفسیر کنیم؛ چون با یک کلمه و یک بافت معنایی روبهروییم. اگر در آیه ۳۴، نشوز را به معنای نافرمانی بفهمیم، در آیه ۱۲۸ هم باید آن را همین نافرمانی معنا کنیم نمیشود از یک کلمه در یک بافت دو تفسیر متفاوت داشته باشیم.
اکنون پرسش دوم شما، پاسختان بستگی به این دارد که منظورتان از خیانت چیست؟ اگر منظور این است که زن زنا کرده باشد، باید به آیه ۶ تا ۸ سوره نور بازگردیم: «کسانی که همسر (مونث) خویش را به زنا متهم میکنند، و شاهدی جز خود ندارند، پس شهادت هر یک از آنها اینگونه است که باید چهار مرتبه به نام خدا شهادت دهد که او (مذکر) از راستگویان است و در پنجمین بار بگوید: لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد! زن نیز میتواند کیفر (زنا) را از خود دور کند به این طریق که چهار بار خدا را به شهادت طلبد که آن مرد (در این نسبتی که به او میدهد) از دروغگویان است».
منبع:
مبلغ، سیدهزهرا (۱۳۹۶). آیا فهم زنانه از متون مقدس ممکن است؟ (گفتوگوی سیدهزهرا مبلغ با دکترلاله بختیار). تهران: نشریه زنان امروز شماره ۲۷.