نگاهی جامع به زندگی و فعالیتهای یک موثر فرهنگی
به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد: در مقالههای اول،دوم، سوم، چهارم به تلاشهای دکتربختیار و چگونگی عملکرد او در ترجمه قرآن به بیان خودش پرداخته شده است. او این مسیر دشوار ولی ضروری را با شناخت و مقایسه قرآنها به سرانجام رساند. ادامه مصاحبه دکترسیدهزهرا مبلغ با دکتربختیار:
زندگی دکترلاله بختیار، مترجم قرآن به زبان انگلیسی
آغازگر راهی نو در ترجمه قرآنی (قسمت پنجم)
واژه مهم دیگری که بختیار براساس این اصل، متفاوت با سنت مترجمان دیگر ترجمه کرده واژه کفر و مشتقات آن است. او با توجه به معنای «پوشاندن» در اصل ریشه کفر، کافر را نه به «بیدین»، بلکه به «ناسپاس» در انگلیسی ترجمه کرده است. هر انسانی، از مومنان ادیان گوناگون تا بیایمانان، ممکن است در برابر پروردگار ناسپاس باشد. محدود کردن معنای کفر به گروه خاصی از مردم، با محتوای کلی قرآن، همخوانی ندارد. همچنین او در برابر فعل «أسلَمَ» و اسم «اسلام» واژگان انگلیسی بهمعنان گردن نهادن و تسلیم شدن را گذاشته است، بهجای معنای متداول اسلام آوردن. از این دست نوآوریها در ترجمه او کم نیست.
شاید بحثانگیزترین بخش کار بختیار ترجمه و دریافتی است که درباره جایگاه زنان بهدست میدهد. این دریافت هم برخاسته از برداشتی کلی از تصریحهای متن قرآن است. قرآن تصریح میکند که انسانها، از زن و مرد، برابرند و هیچکس بر دیگری برتری جنسی و جنسیتی ندارد. باوجود این، تاریخ فهم قرآن و عمل مسلمانان تاریخ فرودستی زنان بوده است. در جوامع اسلامی در تاریخ بلند اسلام، معمولا فهمی نادرست از قرآن و عمل پیامبر اسلام وجود داشته و زنان را جنس دوم دیده و بازنمودهاند.
قرآن زن و مرد را مکمل همدیگر میداند، نه دشمن و نه در مراتب ارزشی متفاوت. از این رو، هر فهمی از متن که به فرودستی زن یا بیاحترامی نسبت به او دلالت کند فهمی مخالف با محتوای آشکار متن است و در نهایت به ایجاد تناقض درونی متن میانجامد. بختیار، بر پایه این دریافت کلی از متن، در ترجمه آیه مشهور نشوز (نسا: ۳۴) فهمی متفاوت درباره فعل «اضربوهن» نمایان کرده است.
او این فعل را بهمعنای «وانهادن به حال خویش برای مدتی کوتاه» دریافته است. بختیار، استدلال کرده که مطابق آیه ۲۳۱ سوره «بقره»، مرد موظف است با زنی که از او جدا میشود با احترام و محبت رفتار کند. همچنان که در سوره «احزاب» هم به پیامبر دستور داده شده اگر میخواهد از همسرش جدا شود، به نیکی و زیبایی جدا شود. اکنون چگونه ممکن است، در کنار این تصویر محبتآمیز در بافت طلاق، تصویری خشونتآمیز در بافت زندگی مشترک را بپذیریم؟ اگر باید با زن مطلقه در نهایت احترام و محبت رفتار کرد، چگونه میتوان با همسر خویش برخورد فیزیکی داشت؟ تفسیر و ترجمه عمومی از این آیه که میگوید همسرتان را بزنید، در تناقض با متن قرآن است، این تفسیر نادرست برخاسته از نگاه نادرست و غیرانسانی به زن است.
بختیار توانسته آیتالله مکارم شیرازی را هم با این برداشت همداستان کند و او در ترجمه انگلیسی، بهجای فعل زدن، فعل به خویش واگذاشتن را، درست مانند ترجمه بختیار، آورده است. همچنین بختیار در ترجمه آیههای ۳ و ۱۳۷ سوره «نسا» درباره چند همسری، با توجه به متن آیهها، ترجمه را با دقتی انجام داده که نشان میدهد جواز ازدواج دوم و سوم و چهارم فقط و فقط با زنانی است که فرزند یتیم دارند و چند همسری امری مطلق نیست.
از این دست دقتها و نوآوریها در کار بختیار کم نیست. او در ترجمه واژگان دیگری چون «فتیات»، «حصور»، «اعمی»، «اصم» هم نگاهی نو و اصیل به متن انداخته است. همچنین او در فهم آیات مربوط به پاداشهای اخروی برای بهشتیان، بهجای تصویرپردازیهای اروتیک مفسران و مترجمان از حوریان بهشتی، با دقت در واژگان، این تصاویر را عمومی دریافته و در ترجمهاش نشان داده که پاداشهای بهشتی برای هر دو جنس است. کار مهم دیگر بختیار توجه بهدستور زبان جنسیتی عربی است و نشان دادن جنس دستوری مذکر و مونث واژگان عربی در ترجمه انگیسی، او در مقدمهاش راهنمایی کرده است که هر جا در متن عربی آیه به زنان اختصاص داشته، این تخصیص را با یک حرف گوته نوشت (f) در برابر آیه نشان داده است. در موارد دیگر، ضمیرها و فعلها و صفتها عام و دال بر هر دو جنساند.