نگاهی جامع به زندگی و فعالیتهای موثر فرهنگی دکتر لاله بختیار
در مقاله قبلی که به شرح گفتگویی با دکتر لاله بختیار با عنوان مترجم قرآن به زبان انگلیسی، آغازگر راهی نو در ترجمه قرآنی، به نیمه اول زندگی لاله بختیار پرداخته شد. او ده سال پس از انقلاب اسلامی تصمیم می گیرد که این بار به دیار مادر خود برگردد. ادامه فعالیتهای او را در آمریکا در این گفتگو دنبال کنید.
زندگی دکتر لاله بختیار، مترجم قرآن به زبان انگلیسی
آغازگر راهی نو در ترجمه قرآنی(قسمت دوم)
فیلسوف و پژوهشگر لاله بختیار در ۱۳۶۷ (۱۹۹۸ م) با کمک مالی برادرش به امریکا بازگشت و پس از چند سال، در دانشگاه مکزیکو، در رشته روانشناسی تربیتی، دکتری گرفت و سپس مشغول درمان بالینی و مشاوره شد. در دوره نخست کار روان درمانی، نظریات عرفان اسلامی درباره گونهشناسی شخصیت را بررسی کرد و به تلفیقی کارآمد از روانشناسی مدرن و حکمت عملی اسلامی دست یافت. در ۱۹۹۱ میلادی مرکز مشاورهای به نام «موسسه اخلاق- روانشناسی سنتی» تأسیس کرد. در آن مرکز، علاوه بر خدمات مشاوره عمومی براساس روش ابداعی خود، به زنان و دختران مهاجر مسلمان، خدمات مشاوره و رواندرمانی ویژه میداد. از آنجا که خود تجربه زندگی در دو فضای کاملاً متفاوت را از سر گذرانده بود، وضعیت دشوار دختران نوجوان و جوان خانوادههای مهاجر را به خوبی درک میکرد: دخترانی که در فرهنگ و جامعه امریکایی غریبه شمرده میشدند، و از سوی دیگر، خانوادههای سنتی مسلمان به آنها اجازه نمیدادند در این فضای جدید فعالیت کنند و با فرهنگ امریکایی خو بگیرند. دوگانگی فضای خانه و فضای عمومی برای این دختران، آسیبهای روانی فراوان در پی داشت و به بحرانهای عاطفی برای آنها و خانوادههایشان میانجامید. بختیار میکوشید با اعمال روش رواندرمانی خاص خود، در زندگی این دختران مهاجر مسلمان، تعادلی میان اندیشه و عمل مذهبی و زندگی مدرن امریکایی برقرار کند. او تا پیش از آغاز قرن بیستویکم میلادی، افزون بر کار مشاوره، به پژوهش و تدریس نیز میپرداخت. تا سال ۲۰۰۷، کتابهای زیادی درباره روانشناسی، اخلاق و تصوف تألیف و ترجمه کرد و دایرهالمعارف جامعه و بیمانندی نوشت درباره ۶۰۰ زنی که صحابی پیامبر و راوی حدیث در صدر اسلام بودند. همچنین درباره زنان صوفی کتابهایی خواندنی منتشر کرد. او در پروژه ترجمه مجموعه آثار بزرگ جهان اسلام به سرپرستی سیدحسین نصر، نیز همکاری داشته و برخی از آثار این مجموعه را ترجمه و برخی را ویرایش و مقدمهنویسی کرده است.
لاله بختیار، با آغاز قرن بیستویکم، راهی دشوار و نو را آغاز کرد. او میدید که، با وجود کارهای فراوان برای معرفی اسلام در غرب، هنوز چهره راستین و مثبتی از اسلام به غریبان معرفی نشده است. هنوز غربیان اسلام را دینی غریب و خشن میدانند و حتی مسلمانان مهاجر نسل دوم نیز شناختی از آن ندارند. تصویر غالب از اسلام برای امریکاییها دینی خشک و بینرمش بود که نسبتی با زندگی عصر جدید نداشت. رخدادهای مهیب ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، در آغاز قرن جدید، تصویری هولناک از اسلام را در ذهن مردم امریکا ترسیم کرد. فعالیتهای متحجرانه سلفیان نیز هولناکی این تصویر را تقویت میکرد. اوضاع چنان وخیم بود که هر مسلمان در خیابانهای امریکا تروریستی بالقوه دیده میشد و هیچ فعالیتی آثار مخرب حملههای ۱۱ سپتامبر را پاک نمیکرد. لاله بختیار بر آن شد تا نشان دهد خوانش جریانهای تندرو از اسلام تنها یک خوانش و آن هم خوانشی نادرست از اسلام است. بختیار به لزوم ترجمهای دقیق از متن مقدس مسلمانان پی برد. به باور او، هیچکدام از ترجمههای قرآن به زبان انگلیسی فهم درستی از این کتاب به دست نمیدادند. همه ترجمهها براساس فهمی از قرآن نوشته شده بودند که در دورههای بعد از پیامبر اسلام شکل گرفته بود. ترجمهها و تفسیرهای قرآن حس وحدت و انسانیت را از متن میگرفتند. خطابهای قرآنی به شکلی تفسیر و ترجمه میشدند که روی سخنشان فقط با مؤمنان و کافران بود و به این ترتیب بقیه انسانها را از دایره مخاطبان قرآن خارج میشدند؛ حال آنکه متن بارها همه انسانها را ندا میداد. زنان در این تفاسیر و ترجمهها موجوداتی دست دوم و فروتر از مردان ترسیم میشدند. بهطورکلی، بختیار بهخوبی میدید که خواندن هریک از حدود ۲۰ ترجمه انگلیسی قرآن (تا سال ۲۰۰۰) خواننده را سردرگم میکند. این ترجمهها متنی سرشار از ناهماهنگی را به دست میدهند؛ متنی که در مواردی از برابری انسانها سخن میگوید و در مواردی از انسانهای فراتر و فروتر. متنی که در مواردی به صلح و دوستی مردمان با هم، با هر دین و یاوری، پای میفشارد و در مواردی بر دشمنی و اخراجگری.
منبع:
مبلغ، سیده زهرا(۱۳۹۶). آغاز گر راهی نو در ترجمه قرآنی، تهران: مجله زنان امروز سال چهارم شماره ۲۷ مهر.