فرهنگ قرآنی و قرآن در فرهنگ
قسمت دوم
به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماه‌شید خرد: در متن قبل به بخشی از گفتوگو و مصاحبه زهرا مبلغ پژوهشگر گروه زنان در پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی با دکترلاله بختیار مترجم قرآن پرفروش در جامعه امریکا پرداخته شد. ادامه این مصاحبه ارزشمند و نقش تاثیرگذار یک محقق ایرانی امریکایی را دنبال می‌کنیم.
گفتوگو با دکترلاله بختیار
ترجمه به منزله فرایندی دموکراتیک و پویا
سیده‌زهرا مبلغ
برای این کار، با دقت بسیار به مطالعه ترجمه‌های انگلیسی قرآن پرداختم و در هر کدام مشکلات جدی پیدا کردم. مثلا، در ترجمه عبدالله یوسف علی و همین‌طور در ترجمه محمد اسد که مشهورترین ترجمه‌ها میان مسلمانان پاکستانی و هندی‌تبار است، پایین هر صفحه یک بخش تفسیر وجود دارد. وقتی یک آیه را می‌خوانی و بعد می‌رود تفسیرش را در پایین صفحه می‌خوانی، در پایان یک دور خواندن قرآن، اصلا یادت نمی‌ماند قرآن چه گفته است. پس فکر کردم که باید یک ترجمه انگلیسی از قرآن وجود داشته باشد که در آن، قرآن خودش سخن بگوید و تفاسیر وسط سخن قرآن وقفه ایجاد نکند.
غزالی می‌گوید: «هرکس مجاز است براساس توان ذهن و فهم خویش معنایی از قرآن بفهمد» این تنها راهی است که می‌توانیم قرآن را زندگی کنیم؛ هرکس به اندازه وسع خویش بخواند و بفهمد.
علاوه‌براین، در ترجمه محمد اسد، توضیحاتی در خود ترجمه هست که در متن عربی قرآن نیست. این یعنی هیچ خواننده‌ای نمی‌تواند ترجمه انگلیسی را بخواند و آن را دقیقا با متن عربی مقابلش تطبیق دهد و مثلا از این طریق عربی را بیاموزد. چون ترجمه انگلیسی کلمات بسیار بیشتری از متن عربی دارد.
من رفتم سراغ ترجمه واژگان. مثلا واژه «کافر» را بررسی کردم. توشیهیکو ایزوتسو، استاد زبان‌شناس ژاپنی که نخستین بار قرآن را به ژاپنی ترجمه کرد. به‌روشنی توضیح می‌دهد که معنای اصلی کفر «پوشاندن روی چیزی» است. در ترجمه‌های انگلیسی، کلمه‌های بی‌ایمان و بی‌دین این معنای اصلی کفر را نشان نمی‌دهند. بنابراین، ترجمه دقیق‌تر در بسیاری از موارد «ناسپاس» است؛ با این واژه، وقتی غیرمسلمان هم ترجمه قرآن را می‌خواند، به‌خاطر ترجمه نادرست، از متن روگردان نمی‌شود، بلکه متوجه می‌شود که گاهی در برابر خدا ناسپاس بوده است.
نمونه دیگری از کاربرد ترجمه فراگیر برای این که هر کسی به زبان خودش متن را بفهمد کاربرد کلمه خدا به جای «الله» است. بسیاری از مسلمانان انگلیسی زبان و همین‌طور مترجمان قرآن به انگلیسی کلمه «الله» را برای خدا به‌کار می‌برند. این‌ها از سر تقوا و اخلاص این کار می‌کنند. یعنی حس می‌کنند با گفتن کلمه «الله به خدا نزدیک‌تر می‌شوند. حتی برخی معتقدند کلمه «الله» را اصلا نمی‌شود ترجمه کرد. با وجود این، هر قدر هم که مومن و متقی باشیم استفاده از کلمه «الله» در زبان و بافت زبانی انگلیسی با پیام قرآن هماهنگی ندارد. آنجا که به پیامبر(ص) می‌فرماید با هر قومی به زبان خودش سخن بگو. در واقع، استفاده از کلمه «الله» در زبان انگلیسی با سنت پیامبران مطابقت ندارد که با هر قومی به زبان خودشان سخن می‌گفتند.
علاوه‌براین، کاربرد این کلمه میان مسلمانان و مردم دین‌های دیگر دیوار جدایی می‌کشد. در واقع این تاکید انگار در ذهن‌ها این توهم را به‌وجود می‌آورد که بیش از یک خدا وجود دارد و هر دینی خداش خودش را دارد. انگار یک «الله» داریم و یک «خدا». واکنش فرد انگلیسی زبان به کلمه «الله» این است که: خب! من دین تو را نمی‌فهمم؛ تو خدای متفاوتی داری که اسمش «الله» است. به‌همین خاطر باید برای مسلمانان انگلیسی زبان این را توضیح داد که، برخلاف آنچه تصور می‌کنند، کلمه «الله» مختص دین اسلام نیست. مسیحیان و یهودیان عرب هم به خدا می‌گویند «الله». وقتی عهد قدیم و جدید به عربی ترجمه شد، خدا را به «الله» ترجمه کردند.
بنابراین، مسلمانان انگلیسی زبان باید پیام قرآن را در نظر داشته باشند که همان یگانگی خدا (توحید) است. ضمن این که پیامبر اسلام هم دین جدید و معارضی نیاورد، بلکه حقیقتی را که در ادیان پیشین بیان شده بود، تصدیق کرد؛ این حقیقت که خدا یکی است. پس همه مسلمانان باید از الگو و روش پیامبر پیروی کنند، همان‌طور که قرآن هم می‌گوید پیامبر اسوه و الگویی است که باید از منش او پیروی کنیم. پس به پیروی از پیامبر، با هرکس به زبان خودش سخن بگوییم.
این‌ها بخشی از کارهایی است که باعث شده ترجمه قرآن عظیم، که توفیق یافتم آن را انجام دهم، به یک نوع فاعلین و فعالیت اجتماعی تبدیل شود.
همان‌طور که خودتان اشاره کرده‌اید و برخی از منتقدان شما هم گفته‌اند، شما در ترجمه قرآن رویکردی زنانه داشته‌اید. معنای این که از دید زنانه قرآن را بخوانیم چیست؟ آیا اصلا چیزی به نام خوانش زنانه از کل متن قرآن وجود دارد، یا منظور شما فقط محدود به آیه‌های خاصی است درباره زنان که فهم جدیدی از این آیه‌های خاص به دست دهید؟ شما به دو مترجم زن قبل از خودتان (صفارزاده و ام محمد) خُرده گرفته‌اید که چرا همان برداشت‌های مردسالار قبلی را در فهم و ترجمه تکرار کرده‌اند. در ترجمه خود شما چه چیزی هست که آن را، به عنوان ترجمه یک زن، از ترجمه‌های دیگر متمایز می‌کند؟
پاسخ دکتر بختیار را در قسمت سوم این گفتوگو دنبال کنید…
