به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد: در مقاله نهگانه ایرانی در آموزه ایرانیان بهنقل از دکتردینانی اشاره شد که «موضوع روان (نفس) در دانش روانشناسی در سطح تقلیل یافتهای قرار گرفته و برخلاف دانش نهگانه، خود را از حکمت به دور نگه داشته است.
ولی روان در انسان از ریشه روندگی، چیزی فراتر از یک رفتار ساده و سطحی است و این روندگی انسان در امید به شناختی است که جستوجو میکند.
دانش نهگانه ایرانی بهمثابه حکمت عملی است و چنین مسیری را دنبال میکند».
همچنین دکتردینانی در همایش اخلاق ۹۶ اشاره کرد که شجاعت، عفت، حکمت و عدالت، چهار فضیلت اخلاقی است که مدار همه اخلاقیات است.
در همین راستا دکتر بختیار اهمیت این چهار فضیلت را در آموزههای حکمای ایران باستان و بهویژه در تربیت شاهزادگان یادآور شد.
دکتر دینانی در توضیح دو فضیلت شجاعت و عفت یادآور میشود که این دو خصلت میتواند با شدت و ضعف یا به تعبیر دیگر با افراط و تفریط همراه شود.
این نکته در مورد حکمت و عدالت چگونه است؟
لاله بختیار در توضیح واژه حکمت آن را معادل خرد میگیرد.
او خرد را دانایی و فضیلتی میداند که راه بر انسان میگشاید.
حکمت مسیری است تا انسان بتواند با آگاهی و شناخت توایی تشخیص درستی از نادرستی را بیابد. این مفهوم حکمت در فرهنگ ایران باستان معادل خرد است.
واژه خرد را در اغلب متون ادبی و عرفانی ایران و بهویژه در متون کهن ایران شاهد هستیم.
برخی از این نمونههای ذیل که در معنی واژه خرد در دهخدا موجود است:
زن چاره گر زود بردش نماز
چنین گفت کای شاه گردن فراز
بمن بخش وی را خرد یاد کن
دل غمگنان از غم آزاد کن
فردوسی
خرد باشد که خوب و زشت داند
چو مهر آید خرد در دل نماند
ویس و رامین
خرد کیمیای صلاح است و نعمت
خرد معدن خیر و عدل است و احسان
ناصرخسرو
چون خرد حکم تو بر جانها محیط
چون امل مهر تو در دلها مکین
خاقانی
نمونههایی دیگر از مفهوم خرد را در منابع ایرانیان باستان شاهد هستیم.
ویدا نداف، پژوهشگر در فرهنگ و زبان فارسی، بیان میکند که در کتاب «مینوی خرد» که مشتمل بر ۶۲ پرسش و پاسخ است که میان شخصیت خیالی دانا با مینوی خرد صورت میگیرد، «مینوی خرد» نماد دانش و فرزانگی است.
برخی نمونهها:
پرسید دانا از مینوی خرد که چرا بند دانش و کاردانی مینو و گیتی هر در به تو پیوسته است؟
مینوی خرد پاسخ داد به این که، از نخست، من که خرد غریزی هستم از مینوها و گیتیها با اورمزد بودم و… {نداف به نقل از (تفضلی،۷۲:۱۳۷۹).}
نمونههای دیگر پهلوی بندهشن:
اهریمن به جهی گفت که تورا چه آرزو باشد، بخواه تا تو را دهم.
آن گاه هرمزد به خرد همه-آگاه دانست که بدان زمان آن چه را جهی خواهد.
نمونه دیگر از گاهان اوستا:
ای مزدا نخست برای ما با اندیشه خودت جهانیان را و وجدان ها و خردها را آفریدی، جان را تنومند کردی که کردارها و گفتارها را دادی تا این که آرزوها و گزینش را بیان کند.
ویدا نداف با بیان موارد دیگری به اهمیت مفهوم خرد و بلکه انواعی از آن در جامعه زبان ایرانیان باستان دارد.
انواع خرد که شامل خرد همه دانا، خرد ذاتی، خرد پرهیزگاران و خرد که اندیشه مردم باشد (نداف،۱۳۹۳).
همانطور که پیشتر در مقاله قبلی اشاره شده بود، لاله بختیار و غلامرضا اعوانی این ویژگی را از فضیلتهایی میدانند که در نزد ایرانیان حائز اهمیت است.
این فضیلت نیز در هر فرد میتواند با شدت و ضعف همراه شود.
بهطوری که در افراط آن فرد ادعای بیش از حد دانایی دارد؛ در کاستی آن با جهل و نادانی همراه است (بختیار،۱۳۹۶).
با توجه به این موارد میتوان نتیجه گرفت که در ایران باستان مفهوم حکمت عام -از نگاه اعوانی- به همان حکمت یا خرد در نزد ایرانیان برمیگردد.
با این توضیح که خرد گذشته از ارزش ذاتی آن و این که موهبت الهی نیز تلقی میشده است، با انواع مختلف و در سطوح مختلفی از دانایی و دانش در انسان مطرح بود.
این مفهوم به عنوان یکی از فضیلتهای دیگر در دانش نهگانه ایرانی است.
دکترمهشید رضویرضوانی
منابع:
نداف، ویدا (۱۳۹۳). نقش جایگاه خرد در متون باستانی ایران. مجله: زبان شناخت. دوره ۵، شماره ۹، بهار و تابستان،۱۹۷-۱۸۷
بختیار، لاله (۱۳۹۶). نهگانه ایرانی. تهران، دوره آموزشی اول و دوم. موسسه فرهنگی ماهشید خرد.