اعتماد اجتماعی در زندگی اجتماعی

قسمت اول

در مقالات قبلی با عنوان مشارکت اجتماعی، تعلق اجتماعی و تعلق اجتماعی به مثابه سرمایه به اهمیت مفهومی  اشاره می شود که موضوع این مقاله قرار می گیرد. مشارکت و تعلق در جامعه وقتی محقق می شود که اعتماد اجتماعی در جامعه وجود داشته باشد. اعتماد اجتماعی چیست؟ اما مفهوم اعتماد چیست و در چه شرایطی محقق می شود؟ این مقاله به توصیف مفهوم اعتماد از دیدگاه نظریه پردازان می پردازد. اعتماد یکی از جنبه های مهم روابط انسانی و زمینه سـاز مـشارکت و همکاری میان اعضای جامعه است. اعتماد مشارکت را در زمینه های مختلـف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سرعت بخشیده و تمایـل افـراد را بـرای همکاری با گروه های مختلف جامعه افزایش می دهد. در هر محیط اجتماعی اعم از یک نهاد کوچک خانواده تا سازمان های بزرگی در حد یک وزارتخانه، همگی نیازمند اعتمادی در میان اعضای آن جامعه است.

اندیشمندان و صاحب نظران علوم اجتمـاعی نیـز بـا توجـه بـه رویکردهـای گونــاگون خــود در حــوزه روانــشناسی، جامعــه شناســی، سیاســت، اقتــصاد، و روانشناسی اجتماعی و غیره تعاریف و تفسیرهای مختلفی از مفهوم اعتماد ارائه داده اند و هرکدام ابعاد جداگانه ای از این موضوع را مورد بررسی قرار داده اند.

در بررسی ادبیات جامعه شناختی اعتماد به سه رهیافت فکری جامع برخورد می‌‌کنیم:

۱- روان‌شناسی اجتماعی؛ در این حوزه اعتماد به‌عنوان ویژگی فردی مطرح می‌شود و بر احساسات، عواطف و ارزش‌های فردی تاکید می‌شود و در بررسی اعتماد، تئوری شخصیت و متغیر‌های فردی مورد توجه قرار می‌گیرد.

۲- جامعه‌شناختی؛ در این رهیافت اعتماد را به‌عنوان ویژگی روابط اجتماعی یا ویژگی نظام اجتماعی مفهوم‌سازی می‌کند. اعتماد در این دیدگاه بیشتر به‌عنوان یک ویژگی جمعی مورد توجه قرار می‌گیرد. در این شیوه برای مثال سیستم ها یا نظام های با درجه اعتماد بالا یا پایین ارزیابی می‌ شوند.

۳- رهیافت ترکیبی؛ رهیافت سوم در مقابل دو رهیافت دیگر، بر توانایی بالقوه اعتماد اجتماعی در پر کردن شکاف میان سطوح خرد و کلان در نظریه اجتماعی تاکید می‌کند. این نوع برداشت از اعتماد این توانایی را به ما می‌دهد، که نشان دهیم چگونه اعتماد در سطح فردی با اعتماد در سطح کلان که انتزاعی‌تر است رابطه برقرار می‌کند. مثلا یک تماس مثبت با یک پزشک محلی ممکن است اطمینان ما را نسبت به نظام گسترده‌تر پزشکی افزایش دهد و برعکس(کافی ،۱۳۸۰).

برای مثال یک محیط اجتماعی مدرسه رفتار یک دانش آموز یا اولیای او را نسبت به مدرسه در نظر بگیرید؛ اگر  رفتار این دانش آموز نسبت به آموزگار خود توأم با اعتماد تلقی شود و هیچ عامل دیگری را بر آن در نظر نگیریم، مفهوم اعتماد در رویکرد روانشناسی اجتماعی مورد توجه است. اگر رفتار توأم با اعتماد این دانش آموز را نسبت به آموزگار را ناشی از نظام مدیریتی مدرسه بدانیم، در این صورت با رویکرد جامعه شناختی به آن می پردازیم و چنان چه هر دو عامل را در نظر بگیریم در واقع به رهیافت ترکیبی موضوع اعتماد را بررسی کرده ایم.

از منظر کلاسیک‌ها؛ جامعه‌شناسان کلاسیک مسأله اعتماد را در رابطه با نظم اجتماعی و از منظر کلان مورد بررسی قرار داده‌اند. مهم‌ترین مسأله برای بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی، اعتماد و همبستگی اجتماعی است، یعنی بدون انسجام و نوعی اعتماد، پایداری نظم اجتماعی غیر ممکن است. همواره مفهوم اعتماد با خود انسجام را تداعی می کند. چرا که عمل اعتماد نسبت به چیزی و کسی باید صورت بپذیرد.

براساس نظریه چلبی، اعتماد ریشه در وابستگی عاطفی دارد. به اعتقاد او هرگاه عواطف مثبت رشد یافته و بتواند در میان افراد انتقال یابند، اعتماد ایجاد و تقویت می گردد. در ارتباط با چگونگی انتقال عواطف او معتقد است که تعاملات اظهاری با روابط گرم در این زمینه نقش حیاتی دارند. تعاملات اظهاری برخلاف تعاملات ابزاری مانند مبادلات اقتصادی حاصل عواطف، دوستی و صمیمیت و اعتماد می باشد. برای مثال در نظر بگیرید که فرزندی به پدر خود اعتماد دارد و در این اعتماد او، حمایت او را دریافت می کند. این رابطه در روابط عاطفی این پدر و پسر ریشه دوانده است.

دکتر مرجان خودی

منابع:

امیر کافی، مهدی؛ اعتماد اجتماعی و عوامل موثر بر آن، فصلنامه نمایه پژوهشی، ۱۳۸۰، سال پنجم، شماره ۱۸

چلبی، م. ۱۳۷۵، جامعه شناسی نظم، نشر نی.

تونکیس، ف. ۱۳۸۷، اعتماد و سرمایه اجتماعی، محمدتقی دلفروز، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

 Prusak .L & D, Cohen. (2001). in Good company How social capital makes organization work. Harward Business school press