تیپ های نه گانه شخصیت انسان از منظر اندیشمندان ایرانی
دکتر عبدالکریم سروش
قسمت اول
نه تیپ شخصیت اصلی در جهان یافت میشود. این نه تیپ که اصناف فرعی هم دارند هم میتوانند دچار تجزیه و انحطاط شوند و هم دچار صعود و تکامل بشوند. یعنی هیچ تیپ شخصیتی لزوما در تمام عمر ثابت نمی ماند، میتواند رو به تلاشی و نزول برود و میتواند رو به صعود و تکامل برود. راه های صعود و تکامل و راه های نزول و تلاشی کمابیش معلوم شده است که چیست و با پیگیری خطوطی و مسیرهایی که این مکتب میدهد میتوان فهمید که افراد از کجا به کجا عبور میکنند. من این ها را به نحو خیلی اجمالی در این جا معرفی میکنم.
اول تیپی که قائلند، تیپی است که آن را تیپ “کمال طلب سخت گیر” نام نهاده اند.
خیلی سخت است که ما برای این ها یک معادل دقیق فارسی به دست بدهیم. کمااینکه خود وضع کنندگان این القاب و عناوین هم در وضع این عناوین راه دقت را نپیموده اند زیرا با یک کلمه بر تمام ابعاد یک شخصیت بخواهیم احاطه پیدا کنیم انصافا کار دشوار و ناشدنی است پس بنابراین چندان به خود واژه و عناوین توجه نکنید و به توضیحاتی که در اطراف این ها هست توجه کنید. این تیپ کمال طلب سخت گیر، تیپی است با مشخصات معین. نوع سالم و متوسط و بیمار دارد. هر یک از این تیپ ها در حالت کمالی اش یافت میشود و در حالت نرمال و متوسط هم یافت میشود و در حالت بیمارگونه اش هم یافت میشود. این تیپ، بیانگر شخصی است که حسابگر است، منظم است، منضبط و دقیق است، سخت گیر است، پایبند به قیود اخلاقی است و در عمل و برخورد با دیگران عبوس است و اصولی نامیده میشود آدمی است که عواطف خود را کنترل میکند و دگماتیک است و اهل انعطاف نیست و البته اگر به حالت بیماری میل کند نفاق و تزویر در او پیدا میشود و خود را از دیگران برتر و جدا میبیند و تقریبا یک وجود بسته و یک قلعه بسته و محصوری را از خود تشکیل میدهد که از بیرون از خود رفتارهای سخت گیرانه و مدبرانه از خود نشان میدهد و از درون هم بر خود سخت میگیرد و مقید به قیود اخلاقی و قیود قانونی است.
تیپ دوم، تیپ helper و giver است. کلمه helper یعنی مشفق، یعنی گشاده دست.
یعنی آدمی که حاضر است خود را فدای دیگران کند. از ویژگی های دیگر میتوان به خدمت گزار بودن و بی توقع بودن و مهربان بودن و نوع دوست و نیک خواه اشاره کرد. در حالت های بیمارگونه این تیپ البته گله مند از دیگران نیز هستند که مثلا چرا قدر او را نمی دانند. اما آن چیزی که در این تیپ (یعنی تیپ مشفق) غالب است این است که حاضر است خود را قربانی و فدای دیگران کند و بدون رشوت و اجرت و توقع مزد و پاداش با دیگران از در مهربانی و گشاده دستی در آید و باران صفت بی توقع بر همه میبارد.
تیپ سوم که تیپ performer نامیده شده است یک تیپ شیفته خویشتن است.
آدمی است که پرستیژ طلب است و هر چه که در راه این پرستیژ طلبی به کار میآید را بی مهابا و بدون معطلی به کار میگیرد. از ویژگی های این تیپ میتوان به رقابت دوستی و خودنمایی و فرصت طلبی اشاره کرد و البته در حالت بیمارگونه آن له کننده دیگران هم هستند و به جلو رفتن و پیش رفتن و مطرح کردن خود بیش از هر چیز دیگری میاندیشد و به تعبیری جاه طلب است و از لحاظ فردی بسیار به خود میرسد و از لحاظ جمعی تا جایی به دیگران میرسد که به درد خودش هم بخورند.
تیپ چهارم تیپ artist یا هنرمند است.
در این تیپ انسان رمانتیک و افسرده و دپرس و در عین حال مبدع است. آدمی است که درون گرا است و دائما در خودش زندگی میکند و با دیگران در درون ذهنش مکالمه میکند. دنیای ساخته و پرداخته خود را دارد و افتخاراتش برای خود بسیار عزیز است ولی از ایجاد رابطه گرفتن با دیگران نسبتا عاجز است و خیلی راحت نمیتواند با دیگران رابطه برقرار کند و آدم بسیار حسی و شهودی است یعنی چیزهایی که مستقیما و بی واسطه در او قرار میگیرد را بهتر میفهمد و حوصله راه های دور و دراز رفتن و زنجیره ای از استدلالات ردیف کردن و افکار عمیق یا پیچیده را ندارد. و آدمی بسیار عاطفی است و بیشتر اهل ذوق ورزی است و زیبایی پسند است. و در حالت های بسیار مرضی تا مرز خودکشی هم پیش میرود به خاطر اینکه خویشتن را از دیگران بیگانه میبیند. از ارتباط با جهان بیرون خودش نسبتا عاجز است و جای خودش را در این دنیا نمی داند و خود را در این عالم غریبه می یابد و سوالات و مشکلاتی را دارد که معتقد است دیگران پاسخ مشکلات او را ندارند و زندگی توام با غم و اندوه دارد.
دکتر عبدالکریم سروش
منبع: سایت صدانت
https://3danet.ir