به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد: همگرایی جمعی نیاز به وجود اسطوره دارد. چه از وجود آن آگاه باشیم یا نباشیم، اسطوره کار خود را انجام میدهد. اسطوره مانند تیغ جراحی است که هم میتواند برای آسیب رساندن به دیگری بهکار رود هم برای عمل جراحی و ارتقای سطح سلامت زیستی. در صورتی که اسطوره بهدرستی تعریف شده باشد کاربرد فوقالعادهای در همگرایی جمعی دارد بهنحوی که موجب ارتقای سطح سلامت فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه میشود. فارغ از مباحث اخلاقی و فرهنگی نمیتوان اسطوره را تعریف کرد، اما از نگاه کارکردگرایانه قطعا اسطوره نقش مهمی در کنشها و واکنشهای جامعه ایفا میکند.
آیا میتوان اسطوره را از جامعه حذف کرد؟ اگر این اتفاق بیفتد چه پیامدهایی دارد؟
هفته پیش در اخبار و رسانههای جمعی خبری از مهدی هاشمی بازیگر معروف تئاتر، سینما و تلویزیون مطرح شد که همسر دومی دارد، سپس این خبر توسط همسر اول او یعنی گلاب آدینه و دخترش تکذیب شد، اما در نهایت، مهدی هاشمی به ازدواج دوم اذعان کرد. او با کنار گذاشتن اصول فرهنگی بهوجود همسر دوم اعتراف کرد و درعینحال از همسر اول و دختر خود چنین یاد کرد: «اونایی که تکذیب کردند حق داشنتد چون اطلاع نداشتند»!
بعد از اتفاقی که برای دکتر محمدعلی نجفی افتاد، این یکی از جدیترین اتفاقات برای چهرههای اسطورهای کشور بود. هر یک از اسطورهها بهمثابه سرمایهای گرانبها هستند که در لحظات بحرانی میتوانند بهخوبی کنشها و واکنشهای جامعه را شکل بدهند.
اعتراضات زمستان ۹۶ و پیش از آن، اتفاقاتی که در سالهای متمادی افتاده است، وجه اسطورههای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را دچار لطماتی کرد که فضای جامعه را به سمت واگرایی سوق میدهد. با حذف هر یک از اسطورهها، اعتبار معیارهای مربوط به آن اسطوره در افکار عمومی خدشهدار میشود که پیامد این اتفاق در جامعه ما، پریشانی، کنار گذاشتن یا کمرنگشدن معیارهای اخلاقی و احتمالا رجوع به فرهنگ بیگانه است.
اینکه حذف اسطورهها برنامهریزی شده است یا خیر، موضوع این نوشتار نیست، اما باید در نظر داشت که با حذف هر اسطوره به هر صورتی که باشد، اعتبار معیارهای مربوط با او نیز خدشهدار میشود. این اتفاق اگر موجب روشنگری و رفتن به سمت تقویت فضای تامل و اندیشه باشد، بهنحوی که معیارهای درست و دقیقی برای سنجش رفتارها در اختیار قرار دهد میتواند مثبت در نظر گرفته شود، همانند اتفاقی که در قرون هجدهم و نوزدهم در اروپا رخ داد، اما اگر منجر به زایش اسطورههای دیگری شود که با ابزار رسانه و تبلیغات، بهمنظور پیشبرد اهداف گروهی به جامعه تحمیل شود، عواقب ناگواری در انتظار خواهد داشت.
همگرایی در جامعه چگونه شکل میگیرد؟
همگرایی در جامعه تحتعوامل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی شکل میگیرد بهنحوی که پایهایترین عامل، عامل فرهنگی است. در واقع برای همگرایی طولانیمدت و پایدار عامل فرهنگی بهشدت اثرگذار است. اسطورههای هر جامعه در قالب ارزشهای فرهنگی،اقتصادی و سیاسی بهوجود میآیند و نقشآفرینی میکنند.
فراغت از اندیشه و عدم تامل درباره محیط پیرامونمان موجب میشود تا هر فردی، با ظاهرسازی بتواند بهعنوان اسطوره در جامعه معرفی شود. باید فرهنگ اندیشهورزی در جامعه منتشر و نهادینه شود تا هر فردی به هر صورتی خود را بهعنوان اسطوره معرفی نکند.
بهعنوان نگارنده این سطور، امیدوارم اگر جریانی برای اسطورهزدایی در کار است، با هدف ترویج روشنگری باشد، بهنحوی که اسطورههای نالایق جای خود را به اسطورههای شایسته بدهند، کسانی که به جای تمنای تجلیلشدن، امکان تحلیل را به جامعه بدهند.
پ.ن.۱: شاید نامهایی در این نوشتار آمده که از نظر برخی دوستان اسطوره نیستند. واقعیت این است که هر خردهفرهنگی اسطوره خودش را دارد.
پ.ن.۲: مفهوم این مقاله بهموضوعی اشاره دارد که بسیار جای بحث و گفتوشنود دارد اما ناگزیر در چند سطر بدان پرداخته شد.
محمدکاظم جاوید