لاله بختیار محققی خستگی‌ناپذیر، سالک الی‌الله
به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماه‌شید خرد، دکتر لاله (مهری) بختیار، متولد ۱۳۱۷ محقق ایرانی آمریکایی، مولف و مترجم قرآن عظیم و فرهنگ لغات «المعجم المفهرسو» ده‌ها تالیف و ترجمه ارزشمند دیگر در پی بیماری سرطان، ۲۷ مهرماه ۱۳۹۹ چشم از جهان فرو بست.
آنچه در ادامه خواهید خواند، شرح بسیار اجمالی از زندگی لاله بختیار محققی خستگی‌ناپذیر به زبان خود اوست که از زمان ۲۰۱۳ میلادی در آشنایی نگارنده با یکی از تالیفات ایشان بیان شده است.
تداوم این آشنایی منجر به دو دیدارمان در آمریکا و در ایران شد. در سال ۲۰۱۶ برای گذراندن دوره‌ای از روان‌شناسی سنتی با عنوان انیاگرام صوفی (نه‌گانه ایرانی) در شیکاگو ایشان را ملاقات می‌کردم و دیدار بعدی به‌مناسبت معرفی مجدد ایشان به جامعه علمی و پژوهشگران در سال ۱۳۹۷ در تهران صورت گرفت.
لاله بختیار محققی خستگی‌ناپذیر هفتمین فرزند اولین نسل ایرانی آمریکایی، دکتر ابوالقاسم بختیار اولین پزشک ایرانی تحصیل‌کرده آمریکا و هلن جفریز بختیار پرستار آمریکایی، متولد تهران است.
دکتر ابوالقاسم بختیار فردی خدمتگزار و دوستدار وطن و پای بند به فرهنگ و آیین فتوت و جوانمردی بود که پدرش همواره در علاقه‌مندی به فردوسی نام ابوالقاسم را بر او گذاشت.
ابوالقاسم بختیار همواره ابیاتی از شاهنامه را بر زبان داشت و در این راه همسرش، هلن نیز بی‌بهره نماند.
در نهایت به وصیت خود ایشان در نزدیکی طوس و آرامگاه فردوسی به خاک سپرده می‌شود.
لاله بختیار در دو کتاب مجزا شرح حال زیبایی از زندگی ارزشمند پدر و مادرش را به رشته تحریر در می‌آورد.
این دو کتاب با عنوان «هلن در طوس» و «ابوالقاسم در طوس» است که در آمریکا به چاپ رسیده و ترجمه فارسی آن به‌زودی توسط موسسه ماه‌شید به چاپ می‌رسد.
اولین سفر لاله بختیار به آمریکا با توجه به شرایط سیاسی و نظامی سفارت آمریکا مبنی بر خطر آمریکایی‌ها در ایران بود.
در این سفر هلن به همراه دو فرزند اولش که متولد آمریکا بوده و لاله ۶ ماهه به آمریکا در کنار خانواده‌اش بر می‌گردد و چهار فرزند دیگر در نزد ابوالقاسم بختیار می‌ماند. این دوری ۶ سال طول می‌کشد.
سال ۱۹۴۵هلن به همراه فرزندانش مجدد به ایران برمی‌گردد که متاسفانه با مسئولیت سنگین دکتر ابوالقاسم بختیار در بیمارستان شرکت نفت که مانع خروج دکترها از کشور بود و موضوع تحصیلات فرزندان، هلن این بار با هفت فرزندش به آمریکا مراجعت می‌کند و با مشکلات متعددی که برای فرزندان دو تابعیتی وجود داشت، این دو از هم جدا می‌شوند.
لاله می‌گوید که هلن به منظور نظم و تربیت فرزندان، لاله و سایر فرزندان را راهی مدرسه کاتولیک می‌کند تا در نبود پدر خدشه‌ای بر ایشان وارد نشود و خود او بتواند برای تامین معاش خانواده با فعالیت در شغل مشاور املاک با آزادی، به رفع کردن مشکلات بچه‌ها بپردازد.
دکتر ابوالقاسم همواره با فرزندان خود مکاتبه داشت.
لاله بختیار هشت ساله بودکه اولین واکنش‌های او به آداب مذهبی را در مدرسه‌ای کاتولیک نشان می‌دهد.
او در نوزده سالگی برای دیدن برادرش سیروس که در هاروارد مشغول تحصیل بود، راهی بوستن می‌شود.
جایی که مادر سیدحسین نصر معمولا در پایان هفته ایرانیان را دور هم جمع می‌کرد.
در این مهمانی لاله بختیار با دکتر سیدحسین نصر آشنا می‌شود.
دکتر نصر از لاله بختیار سئوال می‌کند که مذهب تو چیست؟ و او می‌گوید نمی‌دانم!
نصر به لاله بختیار می‌گوید از آنجایی که شما پدر ایرانی دارید همه فکر می‌کنند که شما مسلمان هستید! و بختیار در پاسخ می‌گوید که من از اسلام هیچی نمی‌دانم! نصر با تاکید می‌گوید خب یاد بگیر.
دکترلاله بختیار در شبی در بهمن ۱۳۹۷ در تهران، گفت: «از آن زمان تاکنون ۶۰ سال می‌گذرد و من همچنان در مورد اسلام می‌خوانم».
لاله بختیار لیسانس تاریخ و فوق لیسانس فلسفه را می‌گیرد و در سال ۱۹۵۸میلادی با نادر اردلان آرشیتکت ازدواج کرده و در ۱۹۶۴ به همراه دو دختر کوچک‌شان مانی و ایران برای زندگی به ایران برمی‌گردند.
او در این برگشت و زندگی در ایران که ۲۴ سال طول می‌کشد، همراه دانشجویان خارجی زبان در دانشگاه تهران، هم‌دوره با ویلیام چیتیک و همسرش ساچیکو مورنا به شرکت کردن در کلاس‌های دکترنصر می‌پردازد.
او پس از گذراندن یک‌سال تحصیلی در دکتری ادبیات فارسی، طبق ضوابط دانشگاه با توجه بر این‌که او متولد ایران است، مانع ادامه تحصیل او شدند.
دکترنصر ،لاله بختیار را به دکترغلامرضا اعوانی معرفی می‌کند و با او به یادگیری متون فارسی می‌پردازد.
لاله بختیار درطول این زمان به یادگیری کامل زبان عربی پرداخته و به ترجمه کتاب‌هایی از دکترشریعتی و شهیدمطهری و همچنین سهروردی می‌پردازد.
اولین اثر تالیفی لاله بختیار همراه با نادر اردلان که نگاه زیباشناسی در معماری اسلامی داشت، منتهی به تالیف کتابی با عنوان «حس وحدت نقش سنت در معماری ایرانی» در ۱۹۷۳ به درخواست دانشگاه شیکاگو می‌شود.
پس از آن کتابی دیگر با عنوان «اظهارات صوفیه در باب جستجوی عرفانی» در انتشارات تیمز لندن بریتانیا چاپ می‌کند.
دوره‌ای که به قول لاله بختیار با دیدن رویاهای معنوی در او سپری می‌شود.
او این رویاها را در دفترچه‌ای یادداشت می‌کرد و از دکترنصر برای تعبیر آن‌ها یاری می‌خواهد.
دکترنصر در توضیح، این رویاها را نشان از تحول و تجربه یگانگی او می‌داند و از چیتیک می‌خواهد تا نمازهای پنجگانه را به لاله بیاموزد.
لاله بختیار در دومین بازگشت خود به ایران که مدت بیست و چهار سال از عمر خودش را در ایران سپری کرده بود، ۱۵سال آن در رژیم پهلوی و ۹ سال بعد از انقلاب را شامل می‌شد.
او در این مدت علاوه‌بر نقش یک محقق و مترجم عهده‌دار مسئولیت‌های یک همسر، مادر و مراقبت از مادرش هلن را نیز بر عهده دارد.
بیماری هلن در اواخر عمرش در مواجه با بیماری آسم ناشی از خدمات بهداشتی او در روستاها به‌وجود آمده بود.
لاله بختیار در کنار این فعالیت‌ها به ایجاد بنیاد همدمی همت می‌کند.
همچنین در این سال‌ها، علاوه‌بر بنیاد «همدمی» که بعدها نام بنیاد «اباذر» و «ابجد» به خود گرفت، اقدام به انتشار نشریه‌ای با عنوان «محجوبه» کرد. دکتربختیار در طول سال‌های ۱۹۷۱ و ۱۹۷۳ پدر و مادرش را از دست داده و ۱۹۷۷میلادی بعد از جدایی همسرش با وجود فرزندان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد.
با رفتن دختران لاله بختیار، مانی و ایران و بعد از دیپلم گرفتن پسرش، کریم بار دیگر او به آمریکا بر می‌گردد.
دکتربختیار در این برگشت به توصیه برادر روان‌پزشک، موفق به ادامه تحصیل در رشته روان‌شناسی مشاوره و دکتری روان‌شناسی تربیتی البوکرکی نیومکزیکو می‌شود.
او در ۵۵ سالگی رساله دکتری خود را در تحقیق بر ریشه‌های رویکردی در مشاوره با عنوان «انیاگرام» پیش می‌برد که به نقل از استاد راهنمای خود شنیده بود، ریشه‌های عمیق این دانش در اخلاق، عرفان و تصوف وجود دارد.
لاله بختیار که پیش از این مانوس به فلسفه و عرفان بوده به جستجوی ریشه‌های دانش انیاگرام در عرفان و شناخت حکمای اسلامی بر آن همت می‌کند.
او با گرفتن مدرک مشاوره از ایالت ایلیونز و مشاوره برای دختران و زنان مسلمان و همچنین به‌عنوان محقق در انتشارات قاضی به فعالیت‌های پژوهشی خود استمرار می‌بخشد.
انتشارات قاضی با قدمتی بیش از چهار دهه، موسسه فرهنگی و ناشر منابع فرهنگ و معارف اسلامی و مستقل از سیاست‌های آمریکا است.
انتشارات قاضی اقدام به چاپ مجموعه سه جلدی «خواست خداوند محقق می‌شود»، تالیف لاله بختیار می‌کند که به بیان حکمت عملی در نزد حکمای مسلمان به‌ویژه حکیم خواجه نصیرالدین طوسی است. در مجموعه «خواست خداوند محقق می‌شود» با عنوان دیگر شفای اخلاق، به شرح و بسط در چارچوب شخصیت و موضوع فضایل و رذایل اخلاقی می‌پردازد.
مولف در این اثر به نقش اهمیت بینش توحیدی و شفای اخلاق در عمل و نماد آن نظر دارد که این نکته از منظر مدرسین انیاگرام کنار گذاشته شده است.
از این مجموعه سه جلدی دو جلد آن ترجمه فارسی و چاپ شده است. کار بسیار ارزشمند دیگر لاله بختیار در کنار سایر تالیفات و ترجمه و ویراستاری تهیه و تالیف مجموعه سی جلدی «قرآن» با رویکرد تفکر انتقادی، ویژه برای آموزش نوجوانان مسلمان آمریکا بر طبق مهارت‌های تفکر در آموزش دولتی بوده که منتشر شد.
در این مجموعه سی جلدی، یک جلد آن دستورالعمل مهارت‌های مدرس برای تدریس و ۲۴ جلد به بیان آیات الهی در طول سال‌های اول بعثت تا آخر عمر پیامبر(ص) و سایر مجلدها به شرحی از زندگی پیامبر اسلام و سایر انبیا الهی است.
همچنین ترجمه عربی به انگلیسی قرآن عظیم لاله بختیار با نگاهی متفاوت و روشن‌بینی بر فهم دقیق معانی متفاوت از واژه‌هایی چون «ضرب» و «کفر» در قرآن توجه دارد.
در این تلاش بختیار به تهیه، تنظیم و تالیف واژگان قرآنی «المعجم المفهرس» با حفظ آوای صحیح در آن می‌کند.
او علاوه‌بر توانمندی در فهم از ریشه کلمات عربی و ترجمه و مقایسه آیه به سایر آیات در ترجمه قرآن، تصویر روشنی از اسلام در پیش روی جهان غرب و اندیشمندان قرار داد تا نگاهی عادلانه به حقوق انسانی همه انسان‌ها و به‌ویژه بانوان مسلمان شود.
اثر دیگر لاله بختیار، سرپرستی و ترجمه مجموعه پنج جلدی کتاب «قانون ابن‌سینا» در ۵۰۰۰ صفحه است که در سفارش پدرش به پزشک شدن اقدام کرد. ترجمه «قانون» از متن اصلی عربی است و به شکل مدون و یکجا همراه با اضافاتی بر آن، به زبان انگلیسی توسط انتشارات قاضی به چاپ رسیده است.
مجموعه‌ای که به گفته بختیار شرح و بیانی روشن از تاریخ پزشکی در طب اروپا است.
دکتربختیار پس از «قانون» علاوه‌بر فعالیت‌های همیشگی خود در نگاهی بین رشته‌ای در چارچوب روان‌شناسی سنتی و ایجاد دفتری بر آن، به تحقیق، همکاری در نشر، آموزش و سخنرانی‌هایی در دانشگاه‌ها می‌پرداخت.
او در تلاشی دوباره پس از نشر مجموعه «خواست خداوند محقق می‌شود»، این بار به جستجو و تحقیق در نماد انیاگرام می‌پردازد تا بتواند به تمایزی آشکار از نه‌گانه‌ای که در فرهنگ ایران اسلامی در آیین فتوت صدها سال وجود داشته با انیاگرام آمریکایی بپردازد.
چرا که به نقل از دکتر سیدحسین نصر در مقدمه جلد دوم کتاب، این سنت جاری الهی است که همواره برای زندگی انسان‌ها وجود داشته است.
حاصل تلاش مجدد، تالیف و نشر کتاب «صوفی انیاگرام» در سال ۲۰۱۳ شد. این کتاب نیز ترجمه و چاپ شده، آغازی برای تعامل نگارنده این سطور با مولف بود که او نیز چون بختیار بدنبال شناخت بر ریشه‌های دانش انیاگرام بود و موفق به دیدار لاله بختیار در سال ۲۰۱۶ شیکاگو شد.
دسامبر ۲۰۱۶ دکتربختیار در کمال تواضع و فروتنی مرا پذیرفت و با حوصله فراوان به آموزشم پرداخت و در آخرین روزهای ۲۰۱۶ میلادی در حین بدرقه‌ام به ایران گفت که آنچه می‌توانی از این دانش که در حقیقت بیان وجه‌الله است بگو! این آشنایی منجر به فعالیت مشترک ما (موسسه فرهنگی ماه‌شید خرد، نماینده او در ایران) و ایشان و موسسه قاضی شد.
پیش از این نیز بختیار به برنامه‌های آموزشی و تربیتی خود و با ارائه آن در سایتی با عنوان (صوفی انیاگرام) همت داشت. از این طریق او به تربیت تعداد زیادی دانشجو پرداخت.
موسسه ماه‌شید خرد با همکاری لاله بختیار به برگزاری سمینار و جلساتی با برخی کشورهای مسلمان به نشر دانش نه‌گانه در رویکرد روان‌شناسی سنتی کرد. سال‌ها پس از ترجمه و نشر کتاب «حس وحدت» در ایران، اثر تالیفی دیگربختیار، «صوفی انیاگرام» را با عنوان «نه‌گانه ایرانی»، نشانی از حضور خداوند در بیان مفاهیم بنیادین از نماد انیاگرام، ترجمه به زبان فارسی و در ۱۳۹۷ رونمایی و منتشر شد.
عنوان نه‌گانه ایرانی در اهمیت به نقش بسیاری از حکمای مسلمان ایرانی آن و به‌ویژه حکیم خواجه نصیرالدین طوسی و به استناد منابعی از نوع آموزه‌های حکیمانه در ایران پیش از اسلام در توجه به فضایل اخلاقی بود.
نگارنده که همواره متوجه توان‌مندی‌های لاله بختیار از نزدیک شده بود، به‌عنوان مدیر مسئول ماه‌شید خرد و نماینده بختیار در ایران به دعوت از ایشان در سال ۱۳۹۷ و برگزاری نشست‌ها و سخنرانی لاله بختیاردر مراکز علمی و دانشگاهی و برگزاری یادبودهایی برای اولین زوج تاثیرگذاردر فرهنگ ایران، ابوالقاسم بختیار و هلن جفریز می‌کند.
نگارنده علاوه‌بر تجربه قبلی خود در شیکاگو که شاهد پشتکار و تلاش خستگی ناپذیر او در برنامه‌ها بود، همچنان این تلاش را که همزمان در برگزاری و گفت‌وگو و سخنرانی‌ها در ایران داشت،دغدغه دیگر او را برای تالیف دیگرش می‌دید که آخرین اثر او بود.
دکتربختیار پس از برگزاری مراسم‌ها و مراجعت از ایران، به تکمیل و تالیف کتاب دو جلدی دیگری با عنوان «روان‌شناسی خویش در قرآن» می‌پردازد.
جلد اول آن بیان نگاه فلسفی صدرا و در جلد دوم نگاه روان‌شناسی و علم نفس در آیات قرآن است.
او با انتشار این مجموعه، با فراغ بال به آخرین اثرش در فهمی از جملات در کلام امیرالمومنین علی‌بن‌ابیطالب(ع) نسبت به جایگاه زنان می‌پردازد و با استناد به این‌که حضرت علی(ع) به‌عنوان کاتب، شارح و جوانمردی در آیین فتوت است و نسبت به حقوق زنان حق انصاف و عدالت را دارد. این کتاب با عنوان «جستارهای قرآنی» بر خطبه‌ها، گفتار و نامه حضرت علی‌بن‌ابیطالب(ع) توسط انتشارات قاضی در سال ۲۰۲۰ به چاپ می‌رسد.
دکترلاله بختیار همچون پدر و مادرش با وجود همه دشواری‌های پیش رو اما به‌عنوان سالکی الی الله، محقق و استادی خستگی‌ناپذیر، مادری کوشا، همکاری فهیم، انسانی فروتن و وارسته و پایبند ارزش‌های اخلاقی در گفتار، رفتار و برخوردار از فضایل اخلاقی راه بر محور عدالت و انسانیت داشت.
او انسانی بی‌ادعا بود که فارغ از همه هیاهوهای انسان مدرن بر سنت الهی خویش راه خود می‌جست تا در نهایت به معبودش پیوست.
دکترلاله بختیار در طی چند ماه در مواجه با بیماری سرطان جان به جان تسلیم مشیت الهی خویش شد و در میان فرزندان و نوه‌های خود در شیکاگو به خاک سپرده شد و این‌گونه جاودان ماند. روحش قرین رحمت الهی.
دکترمهشید رضوی‌رضوانی
