نهگانه پیشینهای کامل از انیاگرام
به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد: آنچه در ذیل میآید بیانی است از مقدمه و پیشینه انیاگرام در کتاب «نگاهی نو به انیاگرام» که توسط موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد به چاپ رسیده است. مایه خشنودی است تا اعلام کنیم، آنچه را بر آن ادعا داشتهایم محقق شده است و دانش انیاگرام هر چند برخوردار از پیشینهای بسیار دور است، اما صورت کامل آن همانطور که در منابع علمی ذکر شده در عرفان و تصوف اسلامی است. این سرمایه فرهنگی را در جامعه ایران با عنوان «نهگانه ایرانی» معرفی کرده و به آموزش، گسترش و نشر متون آن همت گماردیم. برای آشنایی با نهگانه ایرانی میتوانید در همین سایت، مقالات آن را با عنوان نهگانه ایرانی مطالعه کنید.
نهگانه ایرانی رویکرد سومی است که در جامعه غربی با عنوان «انیاگرام صوفی» معرفی میشود و حاصل تلاشهای محقق برجسته دکترلاله بختیار تحصیلکرده در دانش روانشناسی، فلسفه و اخلاق است. نگارنده به لطف الهی این توفیق را داشته تا این دانش را به جامعه ایرانی برگرداند. موسسه فرهنگی ماهشید خرد بهعنوان تنها نماینده نهگانه ایرانی، در ایران بهترویج آن همت داشته است.
مقدمه و پیشگفتار انیاگرام
همواره موضوع شناخت و خودشناسی انسان، از بدیهیترین مسایل آدمی و درعینحال دشوارترین مسئله حیات انسان است. این دشواری بهحدی است که از آن به جهاد اکبر یاد میشود. جستوجو و تلاشی مداوم برای هر فرد، تا بتواند در مسیر عمر خود پاسخی به چیستی و چرایی خود بیابد. این تلاش نهتنها در عرصه پژوهشگران همه علوم وجود دارد، بلکه هر انسانی مبتلا است، تا با پاسخی به آن، مرهم همه رنجها و دردهایش شده و در طول حیاتش، زندگی توام با آرامش و اطمینان قلبی را تجربه کند. در این کوشش، انسان بهواسطه معنا بخشیدن به زندگیاش، خود را از سایر موجودات زنده دیگر متمایز میکند.
مطالعه و بررسی رفتار و احوال انسان، گاه در قالبهای پررنگ علومی چون فلسفه، اخلاق، علمالنفس و عرفان، و گاه در قالبهای علوم اجتماعی همچون جامعهشناسی، انسانشناسی و روانشناسی صورت گرفته است. درحوزه روانشناسی و روانپزشکی، همزمان با تحولات آن و بهرهمندی فروید از مفهوم ناخودآگاه و درنزد فلاسفه نیز، بهشکلی برجسته، با نوعی مطالعه شخصیت انسان بهصورت کاملا کاربردی، صورت گرفت. انیاگرام، دانشی کهن محسوب میشود که بهمطالعه تیپهای نهگانه شخصیت انسان متمرکز است. پیشینه انیاگرام به ۲۵۰۰ سال (ق.م) در بابل برمیگردد. دانش انیاگرام توسط جی. آی. گورجیف (۱۹۴۹-۱۸۷۷) پس از کسب تجارب و آموختههایش در نزد اساتید معنوی، عمومی شد.
انیاگرام با توجه به کنشهای متعدد انسان و چگونگی روند معرفتشناسی در او، بهتجزیه و تحلیل رفتارهای آدمی در الگوهای نهگانه شخصیت میپردازد. این بررسی در شرایطی پیوسته به پویایی و اثربخشی وجوه شخصیت بر هم، محقق میشود. روند این تغییرات در ۹ الگوی شخصیت، با برخورداری از ویژگی سیالیت شخصیت، در حالی ممکن میشود که فرد قادر است با الگویی ساده بهبررسی احوال و رفتار خود دست یابد.
انیاگرام، شخصیت انسان را ناشی از ابعاد تجربه، احساس و فکر او میداند. هر فردی فراخور حال خویش، یکی از این ابعاد را پررنگتر به نمایش میگذارد. این ابعاد شخصیت، از سه مرکز یا منبع حیاتی ۱- فیزیکی- بدنی، ۲- فکری و ۳- احساسی، انرژی خود را تامین میکند.
نمودار انیاگرام، با دستهبندی نهگانهها، بهصورت سهتایی در سه گروه بدنی، فکری و احساسی، نشانگر تاثیرات تیپها بر هم است. این تاثیرات در شرایط اضطراب و آرامش، در هر یک از تیپها بهگونهای متفاوت بروز میکند.
نگارنده این سطور، پیش از هر چیز، بهعنوان فردی دغدغهمند در زندگی، روانشناس و مشاور در عرصه حرفه، اجتماع و برخوردار از دانش تجارب معنوی و با پذیرش ویژگیهای شخصیت خویش، میکوشد تا گامهای موثری را برای تحقق صفات ذاتی متعالی خود بردارد و در این حال به معرفی دانش کهن انیاگرام و نقش مسلمانان و ایرانیان در آن بپردازد. اهمیت این موضوع بهحدی است که گورجیف در منابع خود بر آن صحه میگذارد. آنچه انیاگرام را از سایر مطالعات شخصیت متمایز میکند، توجه تمام عیار به یکپارچگی شخصیت انسان، در دو بعد مادی و معنوی اوست تا انسان را نسبت به چرایی زندگی، متوجه سازد. در این توجه انسان میکوشد از غفلت و خواب آلودگی در طول حیات بیدار شده و مسئولانه پاسخگوی زندگی باشد.
بهدرستی میدانم اگرچه برخی از رویکردهای مطالعه شخصیت، با همه تاثیرات مثبت در حوزه روانشناسی به نگاه معناگرایی انسان توجه دارند، این جامعیت، یکپارچگی و نگاه معناگرایی، در انیاگرام کاملا مشهود است؛ نیازی اساسی در هر انسان، بهویژه در نزد ایرانیان که از دیرباز با روحیهای معناگرا عجین بوده است. گرچه هر از چند گاهی این روحیه در ایرانیان به حاشیه رانده میشود، ولی مجدد به جستوجوی اصل خود باز میگردد. از دیگر ویژگیهای متمایزکننده انیاگرام از سایر رویکردها، کاربردی بودن، آسان، سریع و قابل دسترس بودن آن است. زبانی ساده برای آموزش همگان تا بهخوبی از آن بهره برده و به کیفیت بهتری از روابط خود با دیگران برآیند.
گورجیف، در طول سفرهای خود به آسیای مرکزی، مصر و رم به مطالعه ادیان کهن و آشنایی با اساتید معنوی، بهویژه صوفیان، به جمعآوری این اطلاعات پرداخت. او باور داشت اغلب مردم نمیتوانند واقعیت را در حالات خود ببینند، زیرا بر آن آگاهی ندارند و این حالات بیشتر شبیه خواب است و انسان اینگونه زندگی خود را در غفلت بهسر میبرد. او ظلم، جنگ و جهل آدمی را ناشی از این بیخبری میدانست.
گورجیف در توجه به سه بعد احساسات و عواطف، ذهن و اندیشه و تجربههای فرد، به تاکید و اهمیت وجدان تکیه داشت. انیاگرام همچون سایر رویکردهای شخصیت، در تعریف مفهوم شخصیت، اشتراک دارد ولی انیاگرام این شخصیت را توهمی میپندارد که فرد از خود دارد و هر فرد در پذیرش آن، خود را متقاعد میکند. انیاگرام، شخصیت را بهمعنای واقعی، تحقق وجوه متعالی هر فرد میشناسد.
او دانش انیاگرام را به اروپا و از آنجا توسط شاگرد خود اسکار ایچازو به امریکا رساند. یکی از تاثیرگذارترین افراد در میان آموزههای اسکار ایچازو، پزشک روانکاو و روانشناس گشتالت گرا، کلودیو نارانجو، دوست نزدیک فریتز پرلز بود. نارانجو مروج اصلی آموزههای ایچازو شد و اکثر مدرسان نسل اول، انیاگرام را مستقیم و غیرمستقیم از او آموختهاند.
اساتید این دانش، با توجه به محورهای اصلی انیاگرام توسط نارانجو، هر کدام بر جنبههای متفاوتی از آموزههای انیاگرام تاکید میکنند. پژوهشهای انجام شده درباره انیاگرام در طول سالهای اخیر، در مجامع علمی اروپا و امریکا بهشدت به اهمیت و اثربخشی این دانش تاکید کرده است. هم اکنون دانش انیاگرام با دو رویکرد مثبت و منفی، بر روند شخصیت انسان، راه و مسیر خود را پیش میبرد.
دکترمهشید رضویرضوانی
مدیرعامل موسسه فرهنگی ماهشید خرد
عضو رسمی IEA و نماینده ITP