به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد:
هویت چیست؟ معمای هویت ایرانی چیست؟
انسان با پرسش از «کیستی » بهدنبال پی بردن بـه هویـت خویشتن است؛ این معنا بر مبنای تشابه بـا آنهایی کـه مانند فرد هستند و تفـاوت از غیـر یـا دیگرانـی کـه ماننـد او نیـستند، شکل میگیـرد.
بنابراین این شناخت از «خود» و «دیگری» جز در پرتو فرایند معناسازی امکانپذیر نیست.
به تعبیر مانوئل کاستلز، هویت عبارت است از فرایند ساخته شدن معنا، برپایه یک ویژگی فرهنگی یا یک دسته ویژگیهای فرهنگی که بر منابع دیگر، برتری دارند.
«ما هیچ مردم بینامی نمیشناسیم هیچ زبان یا فرهنگی سراغ نداریم،که بین خود و دیگری، ما و آنها، تمایز برقرار نساخته باشد.» (کاستلز،۱۳۸۰)
از منظر روانشناسی، بسیاری از نظریهپردازان شخصیت، هویت را در درجه نخست، برساخته احساسات و تمایلات فردی و شخصی میدانند.
از دیدگاه جرج هربرت مید، هر فرد، هویت یا خویشتن خود را از طریق سازماندهی نگرشهای فردی دیگران در قالب نگرشهای سازمان یافته اجتماعی یا گروهی شکل میدهد.
به بیان دیگر، تصویری که فرد از خود میسازد و احساسی که نسبت به خود پیدا میکند، بازتاب نگرشی است که دیگران نسبت به او دارند.
هویت ایرانی و معمای هویت ایرانی
هویت ایرانی، حسی جمعی از سوی مردمان ایرانی متعلق به سرزمینهای تاریخی ایران است.
این حس هویت، که هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر تاریخی تعریف میشود، از یک تجربه تاریخی و سنت فرهنگی مشترک بین مردمی که در ایران زمین زیستهاند تکامل یافته و در اسطورهها و افسانهها و نیز تاریخ آن مشترک است.
از دﯾﺪﮔﺎه اﺣﻤﺪ اﺷﺮف ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﻮﯾﺖ اﯾﺮاﻧﯽ در ﻧﻬﻀﺖﻫﺎی ﻗﻮﻣﯽ، ﺳﯿﺎﺳﯽ و دﯾﻨﯽ دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و در دوران اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻓﺮازونشیبﻫﺎﯾﯽ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﺎﻧﺪ و در ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮی ﺗﻮﻟﺪی دﯾﮕﺮ ﯾﺎﻓﺖ و در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ بهﺻﻮرت ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﻣﺘﺠﻠﯽ ﺷﺪ.
هویت ایرانی و معمای هویت ایرانی در طول تاریخ با فرازونشیبهای گوناگونی مواجه بوده است که این امر بهویژه در صد سال اخیر چالشهایی را در حیات سیاسی این کشور به وجود آورده است.
در این میان رویارویی با مدرنیته و شکلگیری لایهای سوم در هویت ایرانی در کنار لایههای باستانی و اسلامی، چالش فکری را تشدید کرده است.
هویت ایرانی بهمعنای دلبستگی عاطفی و تعهد نسبت بـه میراث فرهنگی، میراث سیاسی و تبار مشترک ایرانی است.
مبانی فرهنگی، تاریخی و تمدنی از مهمترین مولفههای هویت ملی است که سبب تمایز جوامع از یکدیگر میشود.
هویت پدیدهای است که از «من» آغاز و به «ما» منتهی میشود و از احساس استقلال فردی تا احساس تعلق اجتماعی گسترش مییابد.
از آنجاکه هویت هم در شکل فردی و هم در شکل اجتماعی خود برآیند تعاملی اجتماعی است، با شناخت و بازیابی آن میتوان زمینه رشد و توسعه را هموار ساخت و برای حل مسایل خرد و کلان جامعه، الگوهای عملی مناسبی بهدست داد.
از این رو، شاخصههای هویت ملی در منابع و بسترهایی گوناگون و در مولفههایی متفاوت مانند نژاد، سرزمین، دین، فرهنگ، اخلاق و آدابورسوم، زبان و مبانی فکری و فلسفی قابل بررسی است.
ابعاد هویت ملی:
الف) بُعد اجتماعی: هر شخص از طریق محیط اجتماعی که به آن تعلق دارد، یا بدان رجوع میکند هویت خود را میسازد.
جوهره بُعد اجتماعی هویت ملی، منوط به برقراری روابط دوستانه است و هرچه ارتباطات گستردهتر باشند موجب تقویت بُعد اجتماعی هویت ملی خواهد شد.
هویت اجتماعی به رابطه بین خود و دیگران یا گروههای اجتماعی دیگر اشاره دارد. (گیدنز، ۱۳۷۸)
ب) بُعد تاریخی: بُعد تاریخی هویت ملی آگاهی مشترک افراد یک جامعه از گذشته تاریخی و احساس دلبستگی به آن و احساس هویت تاریخی و هم تاریخ پنداری است که پیوند دهنده نسلهای مختلف به یکدیگر است.
ج) بُعد جغرافیایی: محیط جغرافیایی و سرزمینی تبلور فیزیکی، عینی، ملموس و مشهود هویت ملی به حساب میآید که ضرورتی بس عظیم است.
د) بُعد سیاسی: تعلق به دولت، نظام سیاسی و ارزشهای مشروعیتبخش حکومت است.
ه) بُعد دینی: داشتن دین و مذهب مشترک، پایبندی و وفاداری به آن، اعتقاد و تمایل به مناسک و آیینهای مذهبی فراگیر در روند شکلدهی هویت ملی بسیار موثر است.
و) بُعد فرهنگی / میراث فرهنگی: مجموعه هنجارها و آدابورسوم عام و مشترک که پایداری زیادی دارند از قبیل شیوه معماری، سنتها، اعیاد و اسطورهها و عرف و فرهنگ مردم، بُعد فرهنگی هویت را تشکیل میدهند.
ز) بُعد زبانی: زبان و آثار ادبی نه تنها به عنوان یک محصول اجتماعی بلکه ابزار و وسیله ارتباطات در تولید و بازتولید فرهنگ و هویت است.
اگر بپذیریم هویت ملی، مجموعه خصوصیات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فکری، زیستی و تاریخی است.
که بر یگانگی و همانندی آحاد یک ملت، دلالت و آنها را از سایر گروهها و افراد متمایز میکند، پذیرفتهایم «هویت» مفهومی مرکب و چند رکنی است که در ذهن و رفتار یکایک شهروندان قابل جستوجو است و با شناخت نقاط ضعف و قوت آن، میتوان ضمن مدیریت رفتارهای فردی و اجتماعی، به تبیین الگوهای مناسبی پرداخت که یا به تقویت هویت ملی منجر میشود یا به رفع آسیبها و چالشها کمک میکند یا برای دستیابی به الگوهای مطلوبتر هویت، راهبردهای جدیدی پیش رو میگذارد.
دکترمرجان خودی
منابع:
کاستلز، امانوئل (۱۳۸۰)؛ عصر اطلاعات: قدرت هویت، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: طرح نو
گیدنز، آنتونی (۱۳۷۸) تجدد و تشخص، ترجمه ناصر موفقیان، تهران، نشر نی