به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد: از منظر ژاک لاکان، فرد یا همان سوژه در فرایند فرهنگی شدن، پیش از آن که بتواند در محیط خودش دست به انتخاب بزند، بهواسطه ابژههای جامعه در قالب ارزشها، رسوم، آداب و فرهنگ انتخاب شده است.
این انتخاب فرد یا سوژه در قالب زبان فرهنگ سوژه است.
از این رو لاکان میگوید آن که به زبان انگلیسی سخن میگوید یک انگلیسی است.
به همین معنا سوژه ایرانی در قالب کلام و زبان فارسی به آن چیزی گرایش مییابد که پیشتر در قالب فرهنگ، ارزشها، هنجارها و قانون در جامعه قراردارد.
ظهور لاکان هستیشناسی انسان مدرن را به چالش کشید و همانند نیچه پیامبروار بار دیگر، انسان را از محدودیتهایش آگاه ساخت.
اما لاکان برخلاف فلسفه پیشامدرن راه فراری برای این محدودیت نمیبیند.
برای لاکان این راه برای هر فردی گریزناپذیر است.
روشن است که مرحله نمادین سوژه موجب فرهنگی شدن او خواهد شد و هر فرد یا همان سوژه در یک همذاتپنداری در مسیر هویتیابیاش ناخودآگاه از آنچه به «بودن» او فهمیده میشود فاصله میگیرد و با درون فکنی هر آنچه در جامعه و اجتماع درقالب ابژههای «دیگری» به عاریت میگیرد از «بودن» خود خارج میشود.
سوژه که درصدد همانندسازی با فرهنگ و تمدن خویش برآمده است. (ایستوپ،۸۶:۱۳۹۲)
در نگاه لاکان «امر واقع» که دست یافتن سوژه بر آن را دشوار میبیند، مرحلهای است که بهمثابه یک شکاف و گشودگی درون نظم نمادین است!
مرحلهای برخوردار از ابژهای متعالی. (صدر الغروی،۱۳۹۰)
تحلیلهای لاکان با برخورداری از اندیشههای روانکاوانی چون یونگ و فروید در روان درمانی شروع شد تا به تحلیلهای فرانکفورت و آدرنو، آلتوسر و جمیسن و ژیژک در تحلیلهای ایدئولوژیک و سیاسی راه یافت. (ایستوپ،۱۹۷:۱۳۹۲)
یکی از موضوعات مهم و بنیادین حوزه فرهنگ و علوم انسانی به هویت و شکلگیری آن بر میگردد.
از این منظر، همانگونه که لاکان به آن اشاره دارد، این سوژه است که در فرایند فرهنگپذیری به شکلدهی هویت خود میانجامد.
استوارت هال نیز نشان میدهد که هویت محصول شرایط اجتماعی و کنش انسانها است.
در نگاه لاکان هویتپذیری بهصورتی امری برساخت اجتماع است و با رویکرد برساختگرا همنوا است.
رویکردهای مختلفی در حوزه مطالعات بر هویت و هویت پذیری وجود دارد؛ در این که هویت چیست و چگونه شکل میگیرد.
علاوهبر رویکرد برساختگرا دو رویکرد ذاتگرا و رویکرد گفتمانی نیز وجود دارد.
محمدرضا تاجیک در مقالهای با اشاره به موضوع هویت و هویت پذیری ، به توضیح انواع این رویکردها اشاره میکند.
این که رویکرد ذاتگرایانه هویت را امری جوهری و عنصری ثابت تلقی میکند.
در رویکرد ساختگرا هویت برساخته ولی طبیعی در نظر گرفته میشود و در رویکرد غیر ذاتگرایانه هویتها متکثر و منعطف پنداشته میشوند.
در رویکرد ذاتگرا هویت همواره امری طبیعی، ذاتی و از پیش موجود است.
استوارت هال نشان داد که هویت محصول فرهنگ خاص و مشروطی است که خارج از بازنماییها موجودیت ندارد.
رویکردهای برساختگرا همنوا با استوارت هال هویتها را در ظرف اجتماعی زمانی و مکانی خودش بحث میکند؛ برایناساس هویت نه محصول عوامل طبیعی و یا روانی از پیش موجود که حاصل شرایط اجتماعی و کنش انسانها است.
این رویکرد بیش از همه در مکتب تعاملگرایان نمادین ساخته و پرداخته شده است.
دکترمهشید رضویرضوانی
منابع
- ایستوپ، آنتونی. (۱۳۹۲). ناخودآگاه. چاپ چهارم. ترجمه شیوا رویگریان. تهران: نشر مرکز.
- صدر الغروی، سید محمد. (۱۹۸۷). «امر واقع لاکانی». گزارش سخنرانی اسلاوی ژیژک. کنفرانس ژاک لاکان: تلویزیون The Lacanian Real Television