به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماهشید خرد، در مقالات قبلی با عنوان مشارکت اجتماعی، تعلق اجتماعی و تعلق اجتماعی به مثابه سرمایه به اهمیت مفهومی اشاره میشود که موضوع این مقاله قرار میگیرد. مشارکت و تعلق در جامعه وقتی محقق میشود که اعتماد اجتماعی در جامعه وجود داشته باشد. اعتماد اجتماعی چیست؟ اما مفهوم اعتماد چیست و در چه شرایطی محقق میشود؟
این مقاله به توصیف مفهوم اعتماد از دیدگاه نظریهپردازان میپردازد. اعتماد یکی از جنبههای مهم روابط انسانی و زمینهساز مشارکت و همکاری میان اعضای جامعه است. اعتماد مشارکت را در زمینههای مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سرعت بخشیده و تمایل افراد را برای همکاری با گروههای مختلف جامعه افزایش میدهد. در هر محیط اجتماعی اعم از یک نهاد کوچک خانواده تا سازمانهای بزرگی در حد یک وزارتخانه، همگی نیازمند اعتمادی در میان اعضای آن جامعه است.
اندیشمندان و صاحبنظران علوم اجتماعی نیز با توجه به رویکردهای گوناگون خود در حوزه روانشناسی، جامعهشناسی، سیاست، اقتصاد، و روانشناسی اجتماعی و غیره تعاریف و تفسیرهای مختلفی از مفهوم اعتماد ارائه داده و هر کدام ابعاد جداگانهای از این موضوع را مورد بررسی قرار دادهاند.
در بررسی ادبیات جامعهشناختی اعتماد به سه رهیافت فکری جامع برخورد میکنیم:
۱- روانشناسی اجتماعی؛ در این حوزه اعتماد بهعنوان ویژگی فردی مطرح میشود و بر احساسات، عواطف و ارزشهای فردی تاکید میشود و در بررسی اعتماد، تئوری شخصیت و متغیرهای فردی مورد توجه قرار میگیرد.
۲- جامعهشناختی؛ در این رهیافت اعتماد را بهعنوان ویژگی روابط اجتماعی یا ویژگی نظام اجتماعی مفهومسازی میکند. اعتماد در این دیدگاه بیشتر بهعنوان یک ویژگی جمعی مورد توجه قرار میگیرد. در این شیوه برای مثال سیستمها یا نظامهای با درجه اعتماد بالا یا پایین ارزیابی میشوند.
۳- رهیافت ترکیبی؛ رهیافت سوم در مقابل دو رهیافت دیگر، بر توانایی بالقوه اعتماد اجتماعی در پر کردن شکاف میان سطوح خرد و کلان در نظریه اجتماعی تاکید میکند. این نوع برداشت از اعتماد این توانایی را به ما میدهد، که نشان دهیم چگونه اعتماد در سطح فردی با اعتماد در سطح کلان که انتزاعیتر است رابطه برقرار میکند. مثلا یک تماس مثبت با یک پزشک محلی ممکن است اطمینان ما را نسبت به نظام گستردهتر پزشکی افزایش دهد و برعکس(کافی ،۱۳۸۰).
برای مثال یک محیط اجتماعی مدرسه رفتار یک دانش آموز یا اولیای او را نسبت به مدرسه در نظر بگیرید؛ اگر رفتار این دانشآموز نسبت به آموزگار خود توام با اعتماد تلقی شود و هیچ عامل دیگری را بر آن در نظر نگیریم، مفهوم اعتماد در رویکرد روانشناسی اجتماعی مورد توجه است. اگر رفتار توام با اعتماد این دانشآموز را نسبت به آموزگار را ناشی از نظام مدیریتی مدرسه بدانیم، در این صورت با رویکرد جامعهشناختی به آن میپردازیم و چنان چه هر دو عامل را در نظر بگیریم در واقع به رهیافت ترکیبی موضوع اعتماد را بررسی کردهایم.
از منظر کلاسیکها؛ جامعهشناسان کلاسیک مساله اعتماد را در رابطه با نظم اجتماعی و از منظر کلان مورد بررسی قرار دادهاند. مهمترین مساله برای بنیانگذاران جامعهشناسی، اعتماد و همبستگی اجتماعی است، یعنی بدون انسجام و نوعی اعتماد، پایداری نظم اجتماعی غیرممکن است. همواره مفهوم اعتماد با خود انسجام را تداعی میکند. چرا که عمل اعتماد نسبت به چیزی و کسی باید صورت بپذیرد.
براساس نظریه چلبی، اعتماد ریشه در وابستگی عاطفی دارد. به اعتقاد او، هرگاه عواطف مثبت رشد یافته و بتواند در میان افراد انتقال یابند، اعتماد ایجاد و تقویت میشود. در ارتباط با چگونگی انتقال عواطف او معتقد است که تعاملات اظهاری با روابط گرم در این زمینه نقش حیاتی دارند. تعاملات اظهاری برخلاف تعاملات ابزاری مانند مبادلات اقتصادی حاصل عواطف، دوستی و صمیمیت و اعتماد است. برای مثال در نظر بگیرید که فرزندی به پدر خود اعتماد دارد و در این اعتماد او، حمایت او را دریافت می کند. این رابطه در روابط عاطفی این پدر و پسر ریشه دوانده است.
دکترمرجان خودی
منابع:
امیر کافی، مهدی؛ اعتماد اجتماعی و عوامل موثر بر آن، فصلنامه نمایه پژوهشی، ۱۳۸۰، سال پنجم، شماره ۱۸
چلبی، م. ۱۳۷۵، جامعه شناسی نظم، نشر نی.
تونکیس، ف. ۱۳۸۷، اعتماد و سرمایه اجتماعی، محمدتقی دلفروز، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
Prusak .L & D, Cohen. (2001). in Good company How social capital makes organization work. Harward Business school press