به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماه‌شید خرد: تعلق‌خاطر به جامعه به‌عنوان حسی بالنده میان مردمی که از منافع و سرنوشت مشترک برخوردارند، بسیار حیاتی است و وجود جامعه متضمن علاقه و وابستگی و وفاداری افراد به آن و احساس پیوستگی به «مای» کلی است این همان پاسخ عاطفی نسبت به «مای» بزرگ‌تر است که تجلی عینی آن این است که فرد خود را جزیی از «مای» بزرگ‌تر و جامعه را خانه خود می‌داند؛ به‌عبارتی این احساس تعلق اجتماعی است که ریشه تفاوت یک فرد از یک جامعه با افراد جوامع دیگر است و آنچه اساس تمییز یک ایرانی از غیرایرانی می‌شود همین است؛
چرا که در هویت‌یابی ملی، مردم یک جامعه در این احساس با هم اشتراک دارند و به هم پیوند می‌خورند.
به‌نظر آلن بیرو از منظر جامعه‌شناسی باید بین مشارکت به‌عنوان عمل و تعهد و به‌عنوان حالت یا وضع تمیز قائل شد.
مشارکت در معنای اول، داشتن شرکتی فعالانه در گروه را می‌رساند و به فعالیت اجتماعی انجام شده نظر دارد و در معنای دوم، از تعلق گروهی خاص و داشتن سهمی در هستی آن خبر می‌دهد.
از نظر مارکوسکی والوور، وابستگی احساسی موجب تقویت و تثبیت همبستگی گروهی می‌شود (رفیع‌پور، ۱۳۷۷) زیرا حس تعلق گروهی، به‌عنوان عنصر اساسی و سازنده گروه، زمینه پیوند اعضای گروه و در نتیجه پویایی گروهی را تضمین می‌کند.
به‌نقل از هومانس از آن‌جا که حس تعلق گروهی به کنش اجتماعی افراد جهت می‌دهد، مسیر دوام و توسعه گروه را نیز هموار می‌کند و از این رو، هرگونه تضعیف آن موجب تضعیف بنیان‌های اجتماعی گروه می‌شود.
از آن‌جا که کلی‌ترین «مایی» که فرد به آن تعلق دارد جامعه است، احساس تعلق نسبت به این «ما» شرط بقا و پویایی زندگی اجتماعی است.
با توجه به هویت ایرانی ـ جهانی و با هدف شناسایی هویت ایرانی در فرایند ورود ایران به جریان مدرنیته و تغییرات حاصل از آن، آزاد ارمکی در سال ۱۳۸۰ پیمایشی انجام داده که در آن رابطه میزان تعلق ایرانی ـ اسلامی و به‌عبارتی رابطه غرور ملی با جنسیت، تاهل، سن و تحصیلات بررسی شده است.
از یافته‌های تحقیق مشخص شد که ۵/۸۹ درصد به ایرانی بودن خود افتخار می‌کنند؛
پاسخگویان با درآمد بیشتر به ایرانی بودن خود بیشتر از مسلمان بودن افتخار می‌کنند؛
زنان و افراد متاهل نسبت به مردان و مجردها بیشتر به مسلمان بودن خود تا ایرانی بودن خود می‌بالند.
بزرگ‌سالان و میان‌سالان نیز بیشتر بر مسلمان بودن تا ایرانی بودن و افراد تحصیل‌کرده بر ایرانی بودن بیشتر تاکید دارند. (آزاد ارمکی، ۱۳۸۴)
ابن خلدون، جوهره حیات جمعی را تعلق اجتماعی و روح یاریگری می‌داند که در بادیه‌نشینی از طریق اجتماع افراد براساس نظام خویشاوندی حاصل می‌شود و در شهرنشینی از طریق تاسیس و گسترش نهادها، سازمان های اجتماعی و روابط همسایگی صورت می‌پذیرد. (آزاد ارمکی، ۱۳۷۶)
احساس تعلق اجتماعی مربوط به سلامت روانی، فیزیکی و اجتماعی افراد است و به‌عنوان یک کاتالیزور برای تغییرات جامعه عمل می‌کند.
بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که احساس تعلق اجتماعی مثبت، به افزایش ارتباطات و مشارکت مدنی در جامعه منجر می‌شود با توجه به این که انسان‌ها به خودی خود پتانسیل مشارکت را با هدف دستیابی به خواسته‌های فردی، جمعی، دستیابی به عدل، همبستگی، امنیت، کنترل محیط خود و… دارا هستند.
احساس تعلق و درگیر شدن در ساخت و ساز امور جامعه، یـک «هویت جمعی» را در جامعه شکل می‌دهد که به‌عنوان عامل انگیزش اصلی برای مشارکت است.
بنابراین، حس تعلق اجتماعی مجموعه عواطفی است که در جریان شکل‌گیری شخصیت فرد، توسط جامعه و جریان جامعه‌پذیری ایجاد می‌شود و عوامل اجتماعی سبب تغییر آن می‌شود، بنابراین با تاکید بر تعریف پولینی، تعلق اجتماعی عبارت است از حس دلبستگی، وابستگی و وفاداری به جامعه که موجب همبستگی بین افراد و ایجاد پیوستگی یا «احساس ما» شده به‌نحوی که فرد، خود را بخش جدایی از جامعه می‌داند.
در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران به‌دلیل قرار گرفتن در دوران گذار، بسترها و عوامل ایجاد احساس تعلق اجتماعی، دچار تغییر می‌شود،
چرا که در دوران گذار بنا به نظر دورکیم، هنجارهای موجود در جامعه در معرض تغییر و تحول قرار خواهند گرفت که در نتیجه آن احتمال کم رنگ شدن تعلقات اجتماعی افراد به جامعه و به تبع آن تغییر الگوهای همکاری در امور مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و… قوت خواهد یافت و این در صورتی است که مسئولیت‌پذیری و مشارکت یکی از مهم‌ترین ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در هر جامعه به‌ویژه جوامع در حال توسعه است و بسیاری از مشکلات ساختاری و عملکردی برنامه‌ریزی‌ها ناشی از نارسایی‌هایی است که در این حوزه وجود دارد.
آنچه در این میان بر مسایل موجود می‌افزاید این است که نه مفهوم مشارکت و ابعاد آن به‌خوبی تعریف شده و نه عوامل تقویت کننده و یا در طیف دیگر تضعیف کننده آن موضـوع، مورد بررسی جدی قرار گرفته است. (محسـنی و جاراللهی، ۱۳۸۲).
دکترمرجان خودی
منابع:
محسنی، منوچهر و جاراللهی، عذرا. (۱۳۸۲). مشارکت اجتمـاعی در ایـران، تهـران: انتشارات آرون.
آزاد ارمکی، تقی (۱۳۸۴). ابعاد هویت ایرانی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
آزاد ارمکی، تقی (۱۳۷۶). اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان از فارابی تا ابن خلدون، تهران: سروش.
ازکیا، مصطفی. غلامرضا غفاری (۱۳۸۴). جامعه‌شناسی توسعه، تهران: کیهان.
رفیع پور، فرامرز (۱۳۷۷). آناتومی جامعه مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کاربردی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
