دیدگاه فردی آدلر و انیاگرام
مفاهیم اصلی روانشناسی فردی
قسمت دوم
به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماه‌شید خرد: در قسمت اول مقاله «دیدگاه فردی آدلر و انیاگرام»، به‌بیان برخی مفاهیم از دیدگاه آدلر پرداخته شد. او با توجه به اهمیت تاثیر محیط بر شخصیت افراد، دیدگاه خود را از فروید متمایز ساخت. آدلر بر این باور است آن‌چه انسان‌ها را به سعی و کوشش بر می‌انگیزاند، احساس حقارت در ایشان است. همچنین غایت‌نگری خیالی در انسان او را به‌سوی کمال آرمانی سوق می‌دهد که مفهوم خدا، آرمانی‌ترین مفهوم است. یک مفهوم دیگر آدلر سبک زندگی است. در روانشناسی فردی آدلر هر فردی در همان اوان کودکی سبک زندگی‌اش شکل می‌گیرد. در این قسمت به‌بیان برخی مفاهیم دیگر از دیدگاه آدلر و انواع سبک زندگی او پرداخته می‌شود.
سبک‌های سلطه‌گر، گیرنده، اجتناب‌کننده و سودمند اجتماعی
آدلر ضمن بیان مشکل‌هایی که اغلب در زندگی افراد وجود دارند، آن‌ها را در سه گروه طبقه‌بندی کرد: مشکلات ما در روابط با دیگران، مشکلات شغلی و مشکلات عشق و محبت. چهار سبک زندگی که شامل: تیپ سلطه‌گر، تیپ گیرنده، تیپ اجتناب‌کننده و تیپ سودمند اجتماعی است.
تیپ سلطه‌گر یا حاکم با آگاهی اجتماعی کم را نشان می‌دهد. چنین شخصی بدون توجه کردن به دیگران رفتار می‌کند. نوع افراطی این تیپ به دیگران حمله می‌کند و موجب آزار دیگران می‌شود. نوع کم‌آزار این تیپ به جای آزار دیگران به خود آسیب می‌رساند و با این شیوه به دیگران آسیب می‌زند.
تیپ گیرنده، به‌عنوان تیپ رایج‌تر نسبت به بقیه تیپ‌های دیگر است. این تیپ شخصیت انتظار دارد تا خشنودی دیگران را جلب کند و به همین دلیل اغلب به آن‌ها وابسته می‌شود.
تیپ اجتناب‌کننده، شخصی است که برای روبه‌رو نشدن با مشکلات زندگی از تلاش کردن اجتناب می‌کند و با این دوری و اجتناب از هرگونه شکستی هم دوری می‌کند.
تیپ سودمند اجتماعی، شخصی است که با دیگران همکاری می‌کند. این فرد به‌خوبی با درک نیازهای دیگران و در چارچوب علاقه اجتماعی کاملا رشد یافته‌ای با مشکلات کنار می‌آید. در حالی که مفهوم علاقه اجتماعی در تیپ سودمند اجتماعی موجب بالندگی و رشد او می‌شود، فقدان و رشدنیافتگی علاقه اجتماعی در سه نوع تیپ دیگر به‌صورت روان‌رنجوری و روان‌پریشی آشکار می‌شود.
علاقه اجتماعی
آدلر بر این باور بود که علاقه اجتماعی ناشی از سطح سازگاری اجتماعی هر فرد با دیگران است. هر فردی در شروع زندگی خود با اولین تکلیف زندگی یعنی سازگاری اجتماعی با دیگران مواجه است. سازگاری اجتماعی و علاقه اجتماعی بر سبک زندگی فرد تاثیرگذار است. علاقه اجتماعی به استعدادی فطری در انسان توجه دارد و در تجربه‌های افراد صورت‌های مختلف آن دیده می‌شود. تجربه‌های اجتماعی افراد در تعامل با دیگر افراد، موجب داوری‌های مختلفی از ایشان خواهد شد. این تجربه‌های مختلف می‌تواند موجب شدت و ضعف ارتباط ما با دیگران شود. هیچ فردی به‌تنهایی نمی‌تواند از دیگران دوری کند و همواره جوامع برای حفظ و بقای خود به این تعامل نیازمندند.
ترتیب تولد فرزندان
یکی از اثربخش‌ترین مفاهیم دیدگاه روانشناسی فردی آدلر مفهوم ترتیب تولد فرزندان در تاثیر اجتماعی مهم در کودکی آن‌ها است. آدلر برای تولد فرزندان چهار موقعیت را در نظر گرفت: فرزند اول، فرزند دوم، فرزندسوم و تک فرزند.
فرزند اول، حداقل برای مدتی در موقعیت بی‌نظیر و حسادت برانگیزی قرار دارد. بدیهی است او فرزند اول است و با ورودش به خانواده، توجه بسیاری را از سوی والدین به خود جلب می‌کند. این فرزندان بدون داشتن شریکی همه توجه والدین را از آن خود می‌کنند. در این شرایط تا به‌دنیا آمدن فرزند دوم زندگی برای آن‌ها کاملا شاد و امن است. با تولد فرزند دوم این جایگاه قدرت در آن‌ها فرو می‌ریزد و ضربه می‌پذیرد.
فرزند دوم، به‌عنوان عامل آشوب در زندگی فرزند اول است، تجربه موقعیت بی‌نظیر خود را نیز خواهند داشت. فرزند دوم این امکان را دارد که بعد از خود فرزند بعدی را به‌راحتی بپذیرد چرا که جایگاه فرزند اولی را نداشته است. همچنین والدین اضطراب و تشویشی را که نسبت به فرزند اول خود داشتند، با تغییر شیوه فرزندپروری خود مواجه بوده و این امتیازی برای فرزند دوم است. از طرف دیگر موضوع رقابت با فرزند اول هم‌چنان جای خود را به‌طور ثمربخشی خواهد داشت و رشد این کودکان را جلو می‌اندازد.
فرزند آخر، از این اقبال برخوردار است که به‌واسطه داشتن خواهران برادران به‌سرعت رشد کند و اغلب در بزرگ‌سالی مسئولیت امور را بر عهده بگیرد و پیشرفت کند. البته این موفقیت منوط به نازپروری بیش از حد آنان نشود.
تک فرزند، هرگز جایگاه قدرت و برتری خود را از دست نخواهد داد. او همواره کانون توجه خواهد بود و با ارتباط با بزرگ‌ترها زودتر رفتار و نگرش آن‌ها را خواهد پذیرفت. این فرزندان در محیط‌های خارج از خانه با مشکلاتی مواجه خواهند بود. زیرا که همواره محور توجه بوده و برای آن‌ها دشوار است تجربه‌هایی داشته باشند که بیان‌گر ضعف و ناتوانی در مقایسه با بقیه است.
همان‌طور که از دیدگاه آدلر مشخص می‌شود، روانشناسی فردی کاملا به نقش فرد در موقعیت‌های اجتماعی نظر دارد. در مقاله بعد به نگاه تطبیقی این دیدگاه با دیدگاه انیاگرام پرداخته خواهد شد.
دکترمهشید رضوی‌رضوانی
منبع:
شولتز، دوان و شولتز، سیدنی آلن (۱۳۸۵). نظریه‌های شخصیت، ترجمه سیدیحیی محمدی. تهران، انتشارات ویرایش
