دیگری در مرحله آیینگی
به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری ماه‌شید خرد: در مقاله پیشین اهمیت مفهوم «میل و دیگری» از منظر لاکان بررسی شد که مفهوم میل را از هگل وام می‌گیرد. در انتها با این بیان مسیر موضوع پی گرفته شد و چنین آمد:
-
این میل به کس دیگر و چیز دیگر چیست؟
میلی که در قالب محرک‌هایی وجود دارد، چیست و چه ضرورتی به حضورشان وجود دارد؟ و چگونه در زندگی سوژه نقش‌آفرین می‌شوند؟
این دستاورد مهم هگلی در آرا لاکان و ژیژک از مفاهیم بنیانی و اساسی است. این دیگری و میل به او از چه زمان در من خود را می‌شناساند یا به تعبیری دیگر، من برآن خواهم بود تا خود را بشناسانم؟
لاکان در تحلیل خود از فرد یا سوژه، دیالکتیک میل را از هگل گرفته و آن را در ساختار آگاهی برجسته می‌سازد: این که این «میل، میل دیگری است»، یکی دیگر در ما است، «من» فقط کارکردی در برابر دیگری است. دیگری شرط اساسی برای بودن «من» است و حدود این شرط را حدود میل «من» به دیگری تعیین می‌کند. دیگری برای به رسمیت شناختن «من» لازم است و این نیاز انسان را پیوسته به اشتقاق و دوپارگی تهدید می‌کند. (ژیژک، ۱۳۸۸)
در بیان ژیژک به‌نقل از لاکان کاملا روشن است که ساختار آگاهی و معرفت سوژه در مسیر میل به کسی یا چیز دیگر شکل می‌گیرد.
گویی این میل در خود فرد یا سوژه حدومرز آن نیز تعریف شده است.
همچنین بودن یک دیگری در ما. این بودن کسی دیگر در ما چه معنایی دارد، الا این که هر کس یا همان سوژه پای در مسیر و عملی بگذارد که پیش‌تر از او خواسته شده است.
از این منظر هر فرد یا سوژه چنان عمل می‌کند که پیش‌تر برنامه‌ای بر او نوشته شده است و او چنان عمل می‌کند که از او خواسته شده است. این جا این «دیگری» شرط اساسی برای بودن «من» تعریف می‌شود! در این حال که حدود میل «من» به او هم تعیین کننده است.
با این توصیف لازم است تا کسی یا چیز دیگری باشد تا من بتوانم به حضور خود رسمیت ببخشم.
گرچه این رسمیت بخشیدن همواره به‌دلیل وجود همان «دیگری» که پیش‌تر در من قرار دارد، تهدید می‌شود و جایی برای «من» مستقل باقی نمی‌گذارد.
لاکان در بیان و تحلیل این که چگونه «میل» من با حدومرزهایش به «دیگری» در من و ما و جامعه شکل می‌گیرد تا ساختار آن را شکل دهد، فرایندی با عنوان فرهنگی شدن را تعریف می‌کند که طی مراحلی مشخص و محقق می‌شود.
لاکان در بیان نظریه خود معتقد است که سوژه ناگزیر است تا از مراحلی عبور کند.
این مراحل شامل مرحله آیینگی (خیالی)، امر نمادین و مرحله امر واقع (واقعی) است که گویی مرحله سوم بر سوژه محقق نمی‌شود.
علاوه‌بر مفهوم «میل و دیگری»، از دیگر عناصر بنیادی نظریه لاکان، ساحت‌های سه‌گانه خیالی، نمادین و واقعی هستند و چارچوب نظریه لاکان را تشکیل می‌دهند.
این سه ساحت نه به‌‌مثابه مراحل جداگانه و منفصل که به‌عنوان حلقه‌های در هم گره خورده با هم مرتبط هستند، به‌شکلی که پاره شدن یک حلقه به معنی فروپاشی تمام این ساحت‌های سه‌گانه است.
مرحله آیینگی یا به‌تعبیر دیگر، خیالی با تولد کودک آغاز می‌شود. در مطالعات‌فرهنگی عمده تاثیر مرحله آینه‌ای متوجه شکل‌گیری هویت است. مرحله‌ای که کودک می‌کوشد تا در همانندسازی با محیط و جامعه پیش برود. میلی در کودک که در فقدان یکپارچگی شکل می‌گیرد و او را به جست‌وجو در محیط می‌کشاند تا در همانندسازی با محیط جایی برای خود بیابد.
این دیگری در قالب ارزش‌ها، سنت، قوانین و آداب و همه آن چه در محیط او قراردارد خود را به او می‌شناساند.
دکترمهشید رضوی‌رضوانی
منبع:
اسلاوی، ژیژک. (۱۳۸۸) کژ نگریستن، مازیار اسلامی، صالحی نجفی، تهران: رخداد
